راه ایجاد انگیزه برای حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدارس

راه ایجاد انگیزه برای حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدارس

مقد مه :

نماز میراث تمامی انبیاء است هر پیامبری که مبعوث به رسالت شد.انسانها را به نماز دعوت کرد و به آن سفارش نمود. (( قرآن کریم در «سوره مریم آیه 31 از دعوت به نماز حضرت عیسی (ع) و درآیات بعد از دعوت، به نماز حضرت اسماعیل (ع) یاد کرده است. در سوره طه خداوند به پیامبری (ص) می فرماید: «خانواده و پیروان خود را به نماز امر کن و در این دعوت شکیبا باش.» )) نماز کشتی نجات است که همه افراد بخصوص کودکان و نوجوانان ها و جوان ها را از طوفانها و خیزابها عبور می دهد و به ساحل آرامش و رستگاری می رساند.

نماز، تقدیم حمد و سپاس به درگاه خالق منان و کامل ترین پاسخ به عالی ترین نیاز انسان؛ فرصتی برای طراوت بخشیدن روح و پلی برای نیل به اوج کمال « نماز » . یعنی کمال جویی است . یکی از اساسی ترین ارکان حیات ، « نماز » . مطلق و زینت بخش شخصیت و منش مؤمنان است ، تمدن، فرهنگ، زندگی و تحرک جوامع انسانی است.

اگرچه نماز دارای اهمیت فراوان است، اما برگزار کردن نماز به جماعت اهمیت بیشتر دارد، زیرا نمازجماعت نمادی با ارزش از جامعه مطلوب اسلامی است که عناصری مانند رهبری، اتحاد و نظم را دربر می گیرد. بنابراین، مطالعه نماز جماعت و حکمتهای فراوانی که در آن نهفته، حایز اهمیت است. به همین دلیل، یکی از مهمترین مسائلی که فکر دینداران جوامع گوناگون بشری را به خود جلب کرده، این مسئله است که چگونه فرزندان جامعه را دیندار و نمازخوان کنند و آنها را از بهره های فراوان این ودیعه آسمانی پرنصیب سازند. پرستش حقیقتی است که در همه موجودات عالم وجود دارد و موجودی در عالم نیست که پرستنده حق نباشد. این حقیقت که گوشه هایی از رموز آن در عالم کشف و شهود برای عالمان راستین پدیدار گشته، در آیه شریفه 43 سوره بنی اسرائیل این گونه آورده شده است:

« و اِن مِن شَیء اِلاّ یُسَبِّحُ بِحَمدِه وَ لکنْ لا تَفْقَهُونَ تَسبیحَهُم »

« موجودی نیست که تسبیح گوی خداوند سبحان نباشد، لکن تسبیح آن ها را متوجه نمی شود »

آموزش و پرورش سنگ زیر بنای رشد و تربیت کودک است. بدون آموزش و پرورش اثر بخش هیچ کودکی روی سعادت و خوشبختی را نخواهد دید. توجه صرف به علم منهای پرورش، کودک را دچار مشکلات عدیده ای خواهد نمود. در این میان یکی از مسائل تربیتی کودکان که مطرح است پرداختن به تربیت دینی کودکان از جمله علاقه مند کردن آنها، به نماز و نماز جماعت است.

ساده انگاری در این مسیر نسل ها را به قربانگاه میکشد وسرمایه های انسانی را تباه می سازد مهم ترین عامل در تربیت نیکو در افراد درک و کاربرد مؤثّر نماز در زندگی است.انجام فریضه ی نماز باعث تربیت صحیح فرد خواهد شد و از این رهگذر نتایج سودمند عاید فرد و جامعه خواهد کرد.

در این میان اهمیت نماز جماعت بر کسی پوشیده نیست و آئین اسلام از بعد اجتماعی مهمّی برخوردار است وبر آن تکیه و تاکید کرده است. برگزاری نماز های روزانه ی واجب نیز به صورت جماعت و گروهی یکی از این برنامه هاست.

احادیث و روایات زیادی در مورد اهمیت نماز جماعت ذکر شده که  به چند مورد از آن ها اشاره میکنم.

از رسول خدا (ص) نقل شده: نماز کسی که اذان را بشنود و بی دلیل در نماز جماعت شرکت نکند، ارزشی ندارد. ( رسائل الشیعه،ج5، ص375 ).

در حدیثی تحقیر نماز جماعت، به منزله ی تحقیر خداوند، به شمار آمده است.(من لا یحضره الفقیه،ج1،ص377 )

اگر تعداد افراد در نماز جماعت از ده نفر گذشت حساب آنرا جز خدا کسی نمی داند.( مستدرک الوسائل،ج1،ص 487)

نماز جماعت علاوه بر پاداش های زیادی که دارد، آثار معنوی و اجتماعی و سیاسی و اخلاقی و تربیتی زیادی نیز در جامعه و افراد دارد از جمله جلوگیری از انحراف، افزایش خود کنترلی، افزایش خصلت ها و ارزش های مثبت فردی، کاهش جهل و افزایش ایمان، احساس همدردی وانسانیت، افزایش صبر و استقامت و..............

با همه ی پاداشها و آثاری که برای نماز جماعت وجود دارد، برخی از این فیض بزرگ محرومند و با تأسف شاهدیم که بسیاری به آن بی اعتنا و کم رغبت اندو حتی در همسایگی مسجد به سر میبرند، ولی در جماعت مسلمین حاضر نمیشوند که این موضوع واقعا درد آور است  قسمتی از این مشکل متوجه ما معلمان میباشد که سهم بزرگی در این قضیه داریم به همین علت من نیز بعنوان معلم که وظیفه ی تعلیم و تربیت گروهی از افراد جامعه را بر عهده دارم، وقتی مشاهده میکنم که دانش آموزانم با علاقه و رغبت در نماز جماعت شرکت نمیکنند و به بهانه های مختلف از شرکت در نماز جماعت شانه خالی میکنند وظیفه ی خود میدانم با توجه به اهمیت این موضوع به آن حساسیت نشان داده و قدمی در این راه بردارم و با استفاده از روشهای ابتکاری و جذاب و غیر مستقیم دانش آموزانم را با اهمیت نماز ونماز جماعت آشنا سازم و آن ها را به خواندن نماز و شرکت در نماز جماعت بدون اعمال زور و اجبار و ترساندن علاقه‌مند سازم وبا این کار از بروز بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی که ناشی از عدم پرداختن به این موضوع حاصل میشود جلو گیری کنم چرا که بنا به تحقیقات گوناگون بهترین زمان برای پرداختن به مسائل دینی از جمله نماز ونماز جماعت دوران دبستان به خصوص سن 9 سالگی و قبل از آن میباشد.

ومیدانیم که

بر پایی نماز در مدارس وظیفه ای خطیر و بسیار حساس است، زیرا مدارس جدای از ویژگیهای منحصر به فرد، محل تشویق، اضطراب، رقابت های نگران کننده توأم با شکست و پدیده های ناخوشایند دیگری است که هر کدام از آن ها به تنهایی قادر به تبدیل محرکهای خنثی به محرکهای شرطی نیرومند فراخوان اضطراب و حالات ناخوشایند روانی می باشند . بنابراین ایجاد اصلاحات بنیادی به منظور تغییر در نگرش دانش آموزان نسبت به مناسک جاری به ویژه نماز جماعت می تواند زمینه ساز تحولات اساسی در شخصیت دانش آموزان شود و نه تنها نگرش آنها را نسبت به

صورت ظاهری عبادات بهبود بخشد . بلکه در جهت گیری اصولی به سوی ارزشهای انسانی آنها را هدایت نماید. بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی کاهش یافته و تهاجم فرهنگی بیگانه به نسل نو چندان کاری از پیش نخواهد برد و در زمینه فکری و اخلاقی از انحراف مصون خواهند ماند .

ضرورت توجه ویژه به کودکان و نوجوانان

قال علی (ع) :

إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ کَالْأَرْضِ الْخَالِیَةِ مَا أُلْقِیَ فِیهَا مِنْ شَیْ‏ءٍ قَبِلَتْهُ فَبَادَرْتُکَ بِالْأَدَبِ قَبْلَ أَنْ یَقْسُوَ قَلْبُکَ وَ یَشْتَغِلَ لُبُّکَ

قلب نوجوان چونان زمین کاشته نشده، آماده پذیرش هر بذرى است که در آن پاشیده شود. پس در تربیت تو شتاب کردم، پیش از آن که دل تو سخت شود، و عقل تو به چیز دیگرى مشغول گردد.

نهج البلاغة – نامه31

همه ی کودکان و نوجوانان ، محتاج هدایتند و به یک برنامه ی صحیح زندگی نیاز دارند . این نیاز برآورده نمی شود ، مگر با پرورش حس مذهبی ، احیاء فطرت و فراهم نمودن زمینه های رشد و به کمال رساندن فضایل اخلاقی آنها که نماز کامل ترین پاسخ به عالی ترین نیاز انسان است.

در دین ما نماز به عنوان ستون دین تلقی شده و ملاک ارزش آدمی و قبولی کلیه ی اعمال و فرائض دیگر اوست و اگر درست اقامه گردد، به عنوان معراج مؤمن و رأس دین شمرده می شود،که نیاز به مداومت ومحافظت دارد.

بدون تردید ،همه ی جوانان و نوجوانان، بالفطره استعداد پذیرش و انجام تکالیف مذهبی را دارند اما آنچه مهم است ، چگونگی روش ها و ارائۀ شیوه های جذب آنها به سوی تکالیف مذهبی است . با اعتقاد بر این اصل بود که بر آن شدم تا دریابم که راهها و شیوه های جذب دانش آموزان به اقامۀ نماز جماعت ، که عالی ترین ارتباط انسان با خداست، چیست؟

من به عنوان معاون پرورشی وتربیت بدنی اداره آموزش وپرورش ناحیه یک مشهد با قریب 85000 دانش آموز که ده ها هزار دانش آموز به حد تکلیف شرعی رسیده  وعده ای قریب التکلیف هسنند ، که باید برنامه ریزی برای    معاونین پرورشی ومربیان  وحتی مدیران مدارس  درجهت  هدایت دانش آموزان به سوی مسائل مذهبی و تربیت دینی آنان نقش مهمتری دارم ، می خواهم بدانم که راهکارهای ایجاد انگیزه در دانش آموزان، برای شرکت در نماز جماعت چیست ؟ و چگونه می توان آنان را نسبت به شرکت در نماز جماعت مدرسه ترغیب نمود.

خوشبختانه  تحقیقات و اقدامات زیادی توسط افراد و متخصین امر در مورد این موضوع انجام گرفته و می توان بامطالعه انها دراین هدف خطیر بهره جست

بیان مسئله :

توجه به این که نماز آرامش دهنده ی دلها ، اصلاح کنندۀ فرد و اجتماع و پرچم اسلام است و عاملی است که موجب رهایی افراد از تنبلی ، گناه ، تباهی و دیگر رفتارهای زشت می شود ، و یکی از راههای تربیت دینی کودکان و نوجوانان ، یاد دادن نماز و شرکت دادن آنها در نماز جماعت می باشد ، برآن شدم تاپیرامون حضور دانش آموزان در  نماز جماعت مدارس بازدید هایی داشته باشم

نتایج حاصله از  بازدید ها خیلی خوشایند نبود و سئوالاتی را در ذهن بوجود آورد

1- آیا دانش آموزانی که در نماز شرکت نمی کنند ، به نماز خواندن علاقه ای ندارند؟

2- آیا نماز را بلد هستند؟

3- آیا ممکن است در خانه، یا مسجد روستا نماز بخوانند که در نماز مدرسه شرکت نمی کنند ؟

4- آیا ممکن است والدین آنها نماز نخوانند و به نماز خواندن فرزندانشان اهمیت ندهند؟

5- آیا ممکن است مقدمات نماز مثل وضو را بلد نباشند؟

6- آیا شرایط خواندن نماز جماعت را بلدند و اهمیت نماز جماعت را می دانند؟

7 - شاید وقت نماز و محل برگزاری نماز مدرسه مناسب نباشد ؟

8- شاید نیاز است نمازمان را متنوع کنیم ؟

9 – شاید هم دلیل دیگری داشته باشد؟

10-آیا معلمین ودیگر عوامل آموزشگاه که دانش آموزان آنها را الگوهای خود می دانند  منظم در نمازجماعت شرکت نمی کنند؟

و...........

بررسی علت عدم شرکت بعضی از  دانش آموزان در نمازهای جماعت بااستفاده از مصاحبه /مطالعه مقالات واینترنت

1-   مصاحبه با اعضای انجمن اولیای مدرسه و بعضی از خانواده های دانش آموزان و مصاحبه با بعضی از همکاران خود در اداره و مدارس که سابقه کاری آنها بیشتر از بنده بوده است ؛

تحقیقات نشان می دهد  اکثر اولیای این دانش آموزان معتقدند که فرزندانشان در منزل نماز می خوانند و بعضی اوقات هم در نماز جماعت در مسجد محل خود شرکت می کنند . عده ایی می گویند که فرزندانشان اصلاً نماز نمی خوانند یا گاهی اوقات نماز می خوانند و در نماز خواندن خود سهل انگاری زیادی دارند و به درستی نمازهای خود را نمی خوانند و هرچه آنها را نصیحت می کنند گوش نمی دهند .

مدیران و بعضی از دبیران هم معتقد به این موضوع بودند که شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه از روی علاقه نیست و اکثر آنها در زنگ نماز یا نمی آیند یا دیر به نماز جماعت می آیند و حتی از آنها این سوال را شده که ((مهمترین دلایل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدارس  چه می دانید ؟ ))

و آنها نیز پاسخ های زیر را دادند :

- متنوع نبودن برنامه های نماز

- محیط زندگی ( محیط و محله ای که دانش آموزان در آن زندگی می کنند ) - نداشتن الگوی مناسب

- واگذاری مسئولیت ها به افراد خاص و بر انگیختن حس حسادت بین دانش آموزان

- عدم آشنایی کافی

- عدم استفاده از تشویق

- توسل به زور و اجبار

- اهمیت ندادن به نماز مدرسه، از طرف معلمان و کادر مدرسه و عدم شرکت آنان در نماز

راهکارهایی برای ایجاد انگیزه  دردانش آموزان جهت حضور بیشتر درنمازهای جماعت:

بعد از انجام این مصاحبه ها و لیست کردن دلایلی که از سمت همکاران و خانواده ها برای عدم استقبال دانش آموزان به نماز جماعت عنوان شده بود از آنها راهکارهایی برای شرکت بیشتر دانش آموزان در نماز جماعت خواستم که آنها هم راهکارهای زیر را به بنده پیشنهاد دادند :

- اهمیت خانواده ها به نماز و تشویق فرزندانشان به نماز خواندن .

- اهمیت به نماز در مدرسه و شرکت معلمان در نماز جماعت مدرسه .

- متنوع کردن برنامه های نماز جماعت .

- تقسیم مسئولیت به صورت چرخشی،به طوری که تمام دانش آموزان در برگزاری نماز سهیم باشند.

- تبلیغات کافی و سازنده .

- استفاده از تشویق ، اهداء جایزه و پخش شیرینی در مواقع لزوم .

- برگزاری مسابقه ، خواندن شعر و قصه گویی بین بعضی از نمازها .

- عدم توسل به زور و اجبار و اختیاری کردن شرکت در نماز جماعت.

2-مطالعه کتب ، مقالات و مجلات مرتبط با این موضوع :

با توجه به مطالعاتی که انجام دادم و کتابها ، مقالات و مجلاتی که در این زمینه مطالعه کردم که این مقالات هم یاریگر بنده در انجام پژوهشم بود و هم متوجه شدم که کسانی بودند که قبل از بنده با این مشکل مواجهه شده بودند .

آقای داود راعی در وبلاگ خود در مقاله ایی تحت عنوان ( راه های علاقه مند کردن دانش آموزان به نماز ) راههای درمان آسیب های اجتماعی نماز گریزی دانش آموزان را به شرح زیر معرفی می کند :

1-. به کارگیری روش محبت

2. استفاده از روش الگویی

3. روش تذکر

4. نقل یا نمایش قصه‌ها و خاطره‌های زیبا در ارتباط با اهمیت و عظمت نماز

5. احداث و زیباسازی مساجد و نمازخانه‌ها

6. ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری امام جماعت مساجد و مدارس است. خلق و خوی نیکوی امام مسجد و مهارت اجتماعی او در برقراری ارتباط با نمازگذاران فوق‌العاده مؤثر است، اگر رفتار مناسب و حاکی از احترام مشاهده نمایند، به نماز علاقمند می‌شوند.

7. بیان رمز و راز نماز و آثار

خانم مینو شریفی دروازه مدیر آموزگار دبستان دخترانه صاحب الزمان (عج) – منطقه جعفرآباد در اقدام پژوهی خود که با عنوان ( چگونه توانستم دانش آموزان را به شرکت در نماز جماعت مدرسه علاقه مند کنم؟) بود راهکارهای زیر را پیشنهاد می دهد :

1- تشکیل جلسه آموزشی و تربیتی ویژه والدین با حضور افراد کارشناس

2- استفاده از روش تدریس همیار نماز

3- برگزاری جشن نماز 4- تهیه دفترچه نماز

5- بازی کارت های نماز

6- تهیه و تکثیر جدول نماز برای فراگیران در خانه

7- بیان داستان هایی در رابطه با نماز از بزرگان و استفاده از سی دی های آموزشی نماز

8- دادن کارت نماز

9- پذیرایی از دانش آموزان

10- استفاده از هر فرصت و موقعیت

علی حاجی بابایی در وبلاگ خود مهم ترین راهکارهای جذب دانش آموزان به نماز جماعت را با توجه به خلاصه ایی از 90 تحقیق فرهنگیان منطقه اسفراین در خصوص نماز به شرح زیر معرفی می کند :

۱- تبیین اثرات نماز

2- تکریم وشخصیت دادن به دانش آموزان

3- نشاط آفرینی فرهنگی و اعتقادی و خود باوری در دانش آموزان

4- ایجاد رابطه قوی دینی بین معلم و دانش آموز

5- داشتن نمازخانه جذاب و عالی و استفاده از رنگ های دلپذیر

6- باز گو نمودن اهمیت و ضرورت نماز به اولیا دانش آموزان

7- اجرای مسابقات مختلف در خصوص نماز و اهدا جوایز به دانش آموزان برتر

8- داشتن دوستان دینی در مدرسه

9- شرکت معلمین ،مدیر،معاون، در کنار دانش آموزان در نماز جماعت

10-    برگزاری نمایشگاه در خصوص نماز از آثار دانش آموزان

11-    توزیع کتب دینی و اخلاقی ساده

12-   معرفی دانش آموزان نماز گزار و تشویق آنان در حضور دیگران

13-   دادن هدیه به هنگام نماز به دانش آموزان

14- استفاده از دانش آموزان خوش صدا برای اذان و ....

15- پخش فیلم های آموزنده در آموزشگاه در خصوص نماز

16- ارتباط مستمر با مساجد و نماز جمعه

17- بیان احادیث شیوا وبلیغ در خصوص نماز

18- استفاده از روحانیون جوان و شاداب و تاثیر گذار

19- داشتن سخنرانی کوتاه و مفید دربین نماز ها

20- اقامه نماز در منزل توسط والدین

21- برگزاری همایش نماز برای دانش آموزان

22- برگزاری همایش نماز برای اولیا

23- داشتن گفتگوی صمیمی با دانش آموزان در خصوص نماز

24- داشتن میزگرد دانش آموزی در خصوص نماز با رهبری کادر مدرسه

25- فعال نمودن شورای مدرسه و انجمن اولیا وداشتن مصوبات اجرایی در خصوص نماز

26- ارائه الگوی عملی مناسب به دانش آموزان

27- معرفی چهر های برتر دینی و ذکر موفقیت های آنان

28- برگزاری اردو های زیارتی و سیا حتی

29- انتخاب بهترین زمان آموزشگاه بعد از اوقات شرعی برای نماز

30- بیان داستا نها و قصه های در خصوص نماز

31- استفاده از تمثیل و شعر و ادبیات در سخنرانی در خصوص نماز

32- معرفی دانش آموزان نماز خوان و مومن به صورت منطقه ای به کلیه مدارس

33- چاپ عکس دانش آموزان نماز خوان در جراید محلی

34- ارائه سی دی های آموزشی به دانش آموزان در خصوص نماز

35- اختصاص زمان کوتاهی در آغاز کلاس به بیان آثار نماز توسط همه دبیران در کلاس

36- اختصاص دو روز در هفته در مراسم آغازین به مباحث نماز

37- ایجادرفتار دوستانه برای شرکت در نماز و نبود زور و اجبار

38- ایجاد سرویس های بهداشتی مجهز در مدارس

39- رفتار و کردار عملی کادر مدرسه

40- داشتن کتابخانه غنی با کتاب های سودمند در خصوص نماز

• پژوهشی دیگر

فریبا جمشیدی طی پژوهشی که در زمینه عدم شرکت دانش آموزان درنماز جماعت داشته وراهکار هایی را پیشنهاد می نماید که به گزیده ای ازآن اشاره می گردد  ((ضمنا منابع  نیز درج می گردد))

1- نداشتن امکانات نمازخانه ای

3-    احساس رنج و ناراحتی هنگام نواخته شدن زنگ نماز. چرا که ناخودآگاه برای بازی دانش آموزان محدودیت بوجود آورده بود.
3- عدم الگو و مدل مناسب که دانش آموزان در برخورد با آن الگوها و مدل ها از آنها اقتباس نمایند، « بخصوص مدل و الگو در زمینه کمالات روحی و اخلاقی ».

4- متوسل شدن به زور و اجبار و تهدید و ارعاب.

5- نداشتن انگیزه برای انجام کارها بخصوص در وظایف دینی.

6- مسئولیت نداشتن دانش آموزان در برگزاری نماز جماعت.

7- فقدان استمرار و برنامه ریزی دراز مدت در باب نماز.

8- شیوه های نامناسب دعوت به نماز.

9- نداشتن احساس خوشایند در اوقات نماز.
10- نارسایی مکان برپایی نماز که عبارتند از: کمبود سرویسهای بهداشتی، کثیف بودن محل نماز، تنگ بودن محل نماز، بوی تعفن جورابها، و پارگی جورابها و بیرون زدن انگشتان پا، طولانی بودن برنامه نماز، فقدان امکانات وضو گرفتن.

راهکارهای پیشنهادی برای تغییر

پس از یافتن علل فوق راههای پیشنهادی زیر داده شد.

1- اولین گام را فرآیند دینی دانش آموزان محبت و خوش افتخاری با آنها و ایجاد نشاط در آنها دانسته و یادآور شده که روابط آموزش، مذهبی می بایست بر اساس انس و الفت و دوستی و محبت صورت گیرد.
چرا که محبت به دانش آموزان و خوش افتخاری با آنها توسط الگوهای بزرگسال مؤثرترین و پایدارترین روش در ارضای نیاز فطری می باشد. و به فرمودهٔ رسول خداوند (ص) از نظر خداوند مسرور ساختن دل مؤمنان و ایجاد نشاط در کودکان و نوجوانان و خوش افتخاری با آنها از بهترین عمل هاست.

2- پرورش انگیزه بخصوص انگیزهٔ درونی در دانش آموزان به جای تهدید و ارعاب و نمره انضباط کم کردنها، تا خود دانش آموزان با میل و رغبت به انجام وظایف دینی خود اقدام کنند.
انگیزه حالات و شرایط درونی است که رفتار شخص را تحریک می کند و در جهت معینی سوق می دهد.

آنچه می تواند کودک را به طرف رشد و کمال سوق دهد انگیزه هایی است که از درون او را به سمت اهداف هدایت می کند، انگیزه ها نیروی حرکت به طرف اعداف تربیتی را تأمین  می کند، از این رو این انگیزه ها باید شناخته شود.

برای هر رفتاری که از انسان سر می زند،  می توان انگیزه و یا انگیزه هایی را جهت جست و جو کرد و هر قدر انگیزه‌ها قوی باشد، رفتارهای فرد با شدت و جدیت بیشتری به انجام می رسد.

راههای بوجود آوردن انگیزه در دانش آموزان:

1- واداشتن دانش اموزان به فعالیتهای مختلف و به صورت جذاب و جالب.
2- باید تلاش نمود تا در دانش آموزان احساس نیاز بوجود آید.
3- در شرایط مقتضی باید از تشویق های کلاسی استفاده کرد.
4- استفاده از کلماتی چون خوب، مرحبا، آفرین و عالی پس از عملکرد درست دانش آموز از تدابیر مؤثر در ایجاد انگیزه است.
5- مشخص نمودن نحوهٔ انجام کار برای دانش آموز.

6- تبادل نظر با دانش آموزان دربارهٔ مشکلات و شرکت دادن آنها در طرح نقشه های کار و فعالیت.

7- اجتناب از مقایسه اجتماعی دانش آموزان.

8- قدردانی از کار و فعالیت دانش آموزان که او را به انجام کوشش و دلبستگی بیشتری وادار خواهد کرد.

9- گوشزد نمودن موفقیت های دانش آموزان در زمان حاضر و همچنین فراهم کردن زمینه لازم برای عمل موفقیت آمیز دانش آموزان انگیزه های او را تقویت می کند.

10- بوجود آوردن انگیزش از راه سر مشق گیری چه معلمان و چه دانش آموزان نمونه چرا که از طریق همانند سازی به فعالیت علاقمند می شوند.

11- داشتن برنامه ریزی جهت انجام فعالیتها برای زندگی روزمره خود.

12- اجتناب از اجبار در فعالیتها که از تضعیف انگیزه ها جلوگیری می کند.

13- واگذاری مسئولیت برگزاری نماز جماعت، انتخاب پیشنماز، مذاکره احکام و اخلاق به خود دانش آموزان تا در در پرتو این مسئولیت سپردنها و شخصیت دادن ها با عشق و علاقه به اداره نماز بپردازند.

14- توجه به توانمندیهای دانش آموزان در اقامه نماز.

15- برنامه ریزی کامل و لازم برای دانش آموزان و مشخص نمودن ساعات استراحت و بازی و مطالعه و...

16- گفتگوی مدیر مدرسه با اداره آموزش و پرورش و کمک از اهالی روستا جهت احداث سالن نمازخانه.

17- قرار دادن کمالات روحی و اخلاقی زیبای خود در معرض دید دانش آموزان همانطور که امام جعفر صادق (ع) می فرماید:
« کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِأَعْمَالِکُم‏»  : « بکوشید برای آشنایی و خو گرفتن مردم با خوبی ها و زیباییها، و اعمال زیبای خود را به آنان ارائه دهید.»
چرا که دانش آموزان با مشاهده این کمالات موجود در معلّمان و سایرین خود نسبت به آنان متمایل شده و تلاش خواهد کرد که رفتارهای اخلاقی دینی را اقتباس نماید.

18- پرهیز از هر نوع زور و اجبار درباره دانش آموزان، چرا که این خلق و خوی هر انسانی است که در برابر زور و تحمیل بمقاومت برخاسته و ایستادگی کند، به طوری که خداوند هم اکراه و زور را در دین نفی کرده است آنجا که می فرمایند: « لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَی‏»

19- تعظیم و تکریم نماز توسط الگوهای رفتاری : وقتی دانش آموزان می بینند که معلمان به صورت انفرادی نماز می خوانند، احساس تضاد و تحمیل نموده و از رفتن به نماز خودداری می کنند. انسان پیش از آمکه از کلام دیگران تأثیر بگیرد از عمل انان اثر می پذیرد.

20- ایجاد نشاط و احساس خوشایند و دوست داشتنی در دانش آموزان نسبت به ارزشها و رفتارهای مذهبی.

21- توأم نمودن نماز با تجارب متنوع و خوشایند برای دانش آموزان.

22- افزایش تجارب موفقیت آمیز دانش آموزان در خواندن نماز.

یافته های پژوهش در عمل

جهت به اجرا درآوردن راههای پیشنهادی مذکور  به شرح زیر اعلام می نمودند :

1- استفاده از جملات زیبا و متناسب و نصب آن در محل نماز توسط دانش آموزان.

2- اقامه نماز با حضور معلمان مدیر و معاون مدرسه در محل نماز و حیاط مدرسه و جاهای مختلف دیگر.

3- دعوت نمودن از دانش آموزان مدارس مختلف به همراه معلمان آنها برای اقامه نماز و صرف ناهار.

4- دعوت نمودن از ادارات مختلف جهت شرکت در نماز جماعت.

5- نقل یا نمایش قصه ها، خاطره های زیبا در ارتباط با اهمیت و عظمت نماز توسط معلمان و دانش آموزان.

6- بردن دانش آموزان به مجالس مذهبی گوناگون، دعا، سخنرانیها و ...

7-  اجرای برنامه های متنوع و پر نشاط توسط دانش آموزان در محل نماز در مراسم های مختلف به طوری که تصاویر خوشایند و زیبا از محل نماز در ذهن و خاطر دانش آموزان بر جای گذارد.

8- تشویق و ترغیب دانش آموزان به پاکیزگی و آراستگی خود به هنگام نماز.

9- انتخاب دانش آموزانی که از نظر درسی و اخلاقی برجسته و نمونه بودند به عنوان پیشنماز برای بیان کردن احکام.

10- استقبال از نمازگزاران با عطر گلاب توسط مدیر و معلمان و دانش آموزان به طوری که این بوی خوش عطر و گلاب در دانش آموزان مؤثر افتاد و احساس خوشایندی در آنان بوجود آورد.

11- تشویق و ترغیب دانش آموزان به طریق مختلف و اهداء جوایزی چون قرآن، مفاتیح، جوراب، مهر و جانماز و چادر نماز.

12- دعوت نمودن از امام جماعت روستا برای اقامه نماز.

13- بیان نمودن قصه ها و داستانهای قرآنی زیبا و جذاب که باعث جذب دانش آموزان شد.

14- درست نمودن کارتهای امتیازی و اهداء به دانش آموزان در صورتی که همکاری و یا طرح و ابتکاری داشتند تا پس از جمع نمودن امتیازهای لازم به جایزه های مورد نظر برسند.

15- همهٔ دانش آموزان را در ادارهٔ نماز سهیم نموده و به آنها مسئولیت داده و برنامه داوطلب برگزاری نماز جماعت را به شرح زیر در محل نماز نصب نموده.
       
میزان سودمندی و نتایج حاصل از انتخاب راه حل

روزهای بعد وقتی زنگ پایانی مدرسه نواخته شد دیگر از داد و بیداد و جنجال خبری نبود.

با بلند شدن صدای اذان بدون اینکه بهانه ای باشد خود دانش آموزان وضو گرفته و با عشق و علاقه به سمت محل نماز حرکت می کردند و فضای محل نماز را بوی خوش عطر و گلاب پر کرده بود.

چرا که کسی به دانش آموزان نمی گفت که به نماز بروید.

به علاوه همه دانش آموزان در اداره نمازخانه سهیم بودن و شرکت می‌کردند.

از همه اینها گذشته خود بچه ها یکی از شاگردان برجسته از نظر اخلاقی را انتخاب نموده و او را به عنوان پیشنماز قرار داده بودند.

بچه ها بزبان حال می خواستند بگویند همانطور که پیامبر از میان مردم و از خود مردم بر انگیخته شد باید پیشنماز مدرسه هم از میان خود شاگردان انتخاب کرد.

نکتهٔ دیگر اینکه مدیر مدرسه بهمراه معلمان و معاون در موقع نماز در صفوف دانش آموزان شرکت می کردند و با این کار عملا دانش آموزان را به نماز علاقمند می کردند.
در پایان به فرمودهٔ حضرت علی‌(ع) صفحه دل نوجوانان همچون زمین مستعدی است که هیچ گیاه در آن نروییده و آماده هر نوع بذر افشانی است. و باید بدانیم که اسلام هم به انسان ها تحمیل نشده بلکه پس از عرضه شدن جذابیت و حلاوت آن انسانها را وادار به گرایش کرده است.

پس به جای توسل و زور و ارعاب و تهدید باید در عمق جان انسانها انگیزه بوجود آورد تا خود حلاوت آن را احساس نموده و با عشق و علاقه به انجام فعالیتهای دینی خود بپردازند.

پیشنهادهایی برای همکاران

راههای ترغیب دانش آموزان به اقامهٔ نماز :
1- تکریم و شخصیت دادن به دانش آموزان نوجوان
2- استقبال از نوجوانان و دانش آموزان
3- اصل مجاورت
4- تشویق و ترغیب
5- مسئولیت و تقسیم کار
6- اصول اعتقادی
7- تکریم و بزرگداشت نماز
8- از تحمیل و زور خودداری کنیم.
9- تخلق به اخلاق و اصول انسانی
10- تغییر در سازمان مساجد و نمازخانه ها
پروردگارا ! به ما لیاقت اقامه، تعظیم و تکریم و تبلیغ شایسته « نماز» را عنایت فرما.

• سرگروه پرورشی

شاپور فولادوند سرگروه پرورشی مقطع متوسطه شهرستان دورود  در وبلاگ  گروه پرورشی شهرستان مربوطه نیز پس از تحقیقاتی که انجام داده راههای عملی جذب دانش آموزان به سوی نماز و نماز جماعت را به شرح ذیل اعلام میکند

1-   بردن دانش آموزان فعال در نماز به اردو

2-   برگزاری مسابقه نماز و اهداء جایزه در همان روز یا حداکثر روز بعد

3-   برگزاری مسابقه درد و دل و نامه برای پروردگار و نصب بهترین ها بدون نام بردن از دانش آموزان

4-   برای دانش آموزان به شکلی که مورد قبول افتد بگوییم یکی از علت های فشارهای روحی و روانی زندگی این است که معنویات زندگی در ارتباط با خداوند کم شده است

5-   روی باور دانش آموزان کار کنیم، مانند پیامبر اکرم(ص): که 13 سال در مکه روی عقاید و 10 سال در مدینه روی اخلاق کار نمودند

6-   بیان درست مسئله توحید و معاد تا دانش آموزان عاشق خدا شوند و رفتار آنان خدایی شود و با بیان نعمت ها و راحتی در بهشت به نماز و ارتباط با خدا علاقه مند گردند

7-   در شروع سال تحصیلی دعوت از اولیاء محترم  که مهمترین نقش را در انجام فرائض دینی فرزندانشان دارند و اهمیت و توجه آنان به این فریضه مهم و با تشویق و تقدیر به صورت های مختلف و ارتباط مستمر با ایشان حتی بصورت خصوصی مخصوصاً کسانی که در این زمینه سهل انگارند .

8-   تقدیرنامه ها برای پدر ومادر دانش آموزان خوب آماده و آنرا بصورت شایسته ای در پاکت نامه قرار داده و با ذکر حدیث و متن زیبائی در این زمینه

9-   اهداء کارت نماز به دانش آموزان و رابطین وجمع آوری 5 کارت یک جایزه ارزنده در مراسم ویژه و مناسبها

10- هر روز با بیان سئوالات کوتاه از احکام نماز در بین نماز ظهر و عصر اهداء و جایزه به پاسخ درست

11-تکمیل وتهیه فرمهای مناسب در آغاز سال اختیار والدین در جلسه انجمن اولیاء و مربیان و به شکل زیرکانه  بتوان از وضعیت اعتقادی و اخلاقی دانش آموز در درون خانواده آگاه شد

12-برگزاری مسابقه نمازخوانی و ترجمه نمازاز فواید نماز جماعت علاوه بر برکات فراوان معنوی و الهی آن

13- ازفواید نماز جماعت برای دانش آموزان گفتن  روحیه فردگرایی و انزوا و گوشه گیری را از بین می برد و نوعی مبارزه با خودخواهی است .

14-نماز جماعت کینه و کدورات ها و سوء ظن ها را از بین می برد و سطح دانش و عبودت و خضوع را در جامعه ی اهل نماز افزایش می دهد . پیامبراکرم فرمودند :اگر نماز صبح را با جماعت بخوانم ، در نظرم محبوب تر از عبادت شب زنده داری تا صبح است .

15-با لبخند و روی خوش و احترام آمیز اولیاء مدرسه و امام جماعت با دانش آموزان نمازگزار استقبال نمودن

16-شرکت معلمان محبوب دانش آموزان در نماز جماعت

17-نماز خانه مدرسه را به یک مرکز فعال فرهنگی – مذهبی – شاد و مناسب قرار دادن و جلسات پرسش و پاسخ.

نتایج تحقیقات بیش از 90 فرهنگی اسفرورین  قزوین پیرامون  راهکارهای جذب دانش آموزان به نماز وموانع  موجود بر سر راه دانش آموزان برای شرکت در نماز جماعت  که در اینترنت ثبت شده است به شرح ذیل می باشد

1-     تبیین اثرات نماز

2-تکریم وشخصیت دادن به دانش آموزان

3-نشاط آفرینی فرهنگی و اعتقادی و خود باوری در دانش آموزان

4-ایجاد رابطه قوی دینی بین معلم و دانش آموز

5-داشتن نمازخانه جذاب و عالی و استفاده از رنگ های دلپذیر

6-باز گو نمودن اهمیت و ضرورت نماز به اولیا دانش آموزان

7-اجرای مسابقات مختلف در خصوص نماز و اهدا جوایز به دانش آموزان برتر

8-داشتن دوستان دینی در مدرسه

9-شرکت معلمین ،مدیر،معاون، در کنار دانش آموزان در نماز جماعت

10-برگزاری نمایشگاه در خصوص نماز از آثار دانش آموزان

11-توزیع کتب دینی و اخلاقی ساده

12-معرفی دانش آموزان نماز گزار و تشویق آنان در حضور دیگران

13-دادن هدیه به هنگام نماز به دانش آموزان

14-استفاده از دانش آموزان خوش صدا برای اذان و ....

15- پخش فیلم های آموزنده در آموزشگاه در خصوص نماز

16-ارتباط مستمر با مساجد و نماز جمعه

17-بیان احادیث شیوا وبلیغ در خصوص نماز

18-استفاده از روحانیون جوان و شاداب و تاثیر گذار

19-داشتن سخنرانی کوتاه و مفید دربین نماز ها

20-اقامه نماز در منزل توسط والدین

21-برگزاری همایش نماز برای دانش آموزان

22-برگزاری همایش نماز برای اولیا

23-داشتن کفتگوی صمیمی با دانش آموزان در خصوص نماز

24-داشتن میزگرد دانش آموزی در خصوص نماز با رهبری کادر مدرسه

25-فعال نمودن شورای مدرسه و انجمن اولیا وداشتن مصوبات اجرایی در خصوص نماز

26-ارائه الگوی عملی مناسب به دانش آموزان

27-معرفی چهر های برتر دینی و ذکرموفقیتهایآنان

28-برگزاری اردو های زیارتی و سیا حتی

29-انتخاب بهترین زمان آموزشگاه بعد از اوقات شرعی برای نماز

30-بیان داستا نها و قصه های در خصوص نماز

31  -   استفادهازتمثیلوشعروادبیات در سخنرانی در خصوص نماز

32-معرفی دانش آموزان نماز خوان و مومن به صورت منطقه ای به کلیه مدارس

33-چاپ عکس دانش آموزان نماز خوان در جراید محلی

34-ارائه سی دی های آموزشی به دانش آموزان در خصوص نماز

35-اختصاص زمان کوتاهی در آغاز کلاس به بیان آثار نماز توسط همه دبیران در کلاس

36-اختصاص دو روز در هفته در مراسم آغازین به مباحث نماز

37- ایجادرفتار دوستانه برای شرکت در نماز ونبودزورواجبار

38- ایجاد سرویس های بهداشتی مجهز در مدارس

39-رفتار و کردار عملی کادر مدرسه

40-داشتن کتابخانه غنی با کتاب های سودمند در خصوص نماز

41-نام گذاری کلاس ها و گرو هها با آثار نماز

42-پخش صدای اذان در آموزشگاه به هنگام اوقات شرعی با بلندگو

43-ورود دانش آموزان به نماز خانه با اسقبال صورت گیرد(پخش گلاب)

44-حضور مرتب و همیشگی کادر مدرسه در نماز

45-برگزار ی کلاس های ضمن خدمت برای عوامل اجرایی آموزشگاه

46-برگزاری همایش برای همکاران در خصوص نماز

47-تشویق به موقع همکاران موفق در مورد نماز

48-استفاده از رنگهای آرامش بخش در تزینات نما خانه

49-استشمام بوی عطر و گلاب و نورپردازی جالب نمازخانه

50-اجرای برنامه های متنوع در بین نماز (نمایش،سرودو...)

51-شرکت هفتگی یا ماهانه اولیا در نماز جماعت مدرسه

52-شرکت هفتگی یا ماهانه مسئولین اداری در نماز جماعت مدرسه

53-هم خوانی سوره های نماز در مراسم آغازین یا آغاز همایش ها و برنا مه های آموزشگاه

54-پیروی از اصل مجاورت (وجود کتابخانه و نوار خانه ویا دفتر آموزشگاه در کنار نماز خانه)

55-ایجاد احساس خوشایند در دانش آموز در پایان هر نماز

56-به کار گیری شیو های جذاب در برپایی نماز جماعت آموزشگاه

57-بیان خاطره های نماز از زبان مسئولین

58-جذب تدریجی دانش آموزان وآموزش صحیح به آنان

59-داشتن گفتگو های خصوصی بادانشآموزانواستفادهازکلماتمحبتآمیز

60- داشتن اعتدال ومیانه روی در آموزش دانش آموزان

61-شنا خت روحیات فردی دانش اموزان

62-برگزاری مسابقات ورزشی در خصوص نماز

63-برگزاری کلاس های آموزش خانواده در خصوص نماز

64-پرهیز از سخنرانی های سیاسی و...در مابین نماز

65- تزیینسالنونمازخانهبااحادیثدرخصوصنماز

66-بیان آثارعلمی روانی و اخلاقی نماز

67-شرکت در نماز جمعه با شکوه خاص واستقبال گرم از آنان

68-فیلمبرداری از مراسم نماز جماعت آموزشگاه

69-دادن کارنامه نما زبه دانش آموزان و اولیا در پایان هر ترم

70-نظر خواهی از اولیا و دانش آموزان در خصوص چگونگی اجرای نماز جماعت آموزشگاه

71-آوردن استدلال های قرآنی در خصوص نماز

72-رفع موارد ملال آور و خسته کننده و عوامل حواس پرتی در برگزاری نماز

73-داشتن صبر و انعطاف دربرابر اشتباهات دانش آموزان

74-نظارت مستمر بر فعا لیت ها

75-برگزاری نماز های وحدت در بین مدارس

76-فعال تر نمودن ستاد اقامه نماز منطقه و مدارس

موانع برگزاری نماز جماعت در مدارس

1-در امر معرفی نماز و اثرات آن کوتاهی می گردد

2-دوستی با افراد حریص و دنیا  پرست و نماز نخوان

3-شر کت در مجالس  فاسد و غیر موازین اخلاقی

4-انجام گناه فردی و اجتماعی

5-عدم درک صحیح دانش آموزان از جایگاه نماز

6-سخت گیر ی در مدارس برای نماز

7-یک نواخت و تکراری بودن برگزاری نماز جماعت مدارس

8-برخورد نامناسب مسئولین آموزشگاه در مقابل اشتباهات دانش آموزان

9-اهمیت ندادن برخی مدیران و دبیران در خصوص نماز

10-نا مناسب بودن زمان برگزاری نماز جماعت درمدارس

11-توجه بیشتر به دانش آموزان منضبط و نماز خوان

12-عدم تفویض اختیار به دانش آموزان

13-عدم با تجربه بودن بعضی از مربیان

14-عدم برقراری ارتباط صحیح بین امام جماعت و دانش آموزان

15-سخنرانی های تکراری و طولانی در نماز

16-عدم برنامه ریزی درست برای برگزاری نماز جماعت

17-نبودن نماز خانه مناسب

18-عدم وجود امام جماعت ثابت در مدارس

19-اکتفا به ظواهر نماز

20-عدم شرکت بعضی دبیران در نماز جماعت

21- زیبا نبودن نماز خانه و نداشتن تجهیزات لازم

22-نداشتن انگیزه قوی

23-ضعف شناخت و کاستی وتنبلی

24-غلبه هوای نفس و ایمان ضعیف

25-احساس عدم دسترسی به خواسته های خود و نا امیدی از در گاه خداوند

26-تاثیر فرهنگ غرب

27-غافل بودن از پاداشهای نماز جماعت

28-دید گاه های جناحی امام جماعت

29-ایجاد انگیزه ناقص و غلط در دانش آموزان

30-تفکر عقب افتادگی در درس با حضور در برنا مه های اعتقادی

31-داشتن دوستان بی حوصله و بی انگیزه و بی ایمان

32-بیگانه بودن برخی اولیا با نماز

33-مسخره نمودن دانش آموزان نمازگزار

34-بی روح بودن نمازجماعت مدارس

35-عدم اجرای برنامه های متنوع در نماز جماعت

36-عادت نداشتن به نماز از دوران کودکی

37-ترجیح دادن تفریح و سرگرمی به نماز

38-نداشتن الگو ی مناسب

39-معرفی نکردن الگوی مناسب عملی از طرف مرسه

40-عملی نبودن افکار و رفتار دبیران و مسئولین مدرسه در خصوص نماز (شعاری و گفتاری)

41-مداومت نداشتن برگزاری نماز جماعت در مدارس

42-رفتار نامناسب  برخی مبلغان دینی

43-اجباری بودن و جبر و زور در برگزاری نماز

44-تناقض بین رفتار و عمل کادر آموزشگاه

45-عدم تشویق به موقع خود مربیان به دلیل فعا لیتها

46- اهمیت ندادن بعضی خانوادها به امر نماز

47-نبود کلاسهای آموزشی صحیح و قابلیت اجرایی داشتن در مدارس برای مربیان

48-نداشتن صبر و حوصله و تحمل برخی مدیران و مربیان

49-بهانه نبود تجهیزات و عدم استفاده از حداقل امکانات

50-نبود وضو خانه مرتب و تمیز در مدارس

51-عدم اختصاص بهترین مکان مدرسه به نمازخانه

52- عدم نظارت دقیق و ارزیا بی از فعالیت های مدارس

53-عدم استفاده از نظرات کارشناسان و دبیران صاحب نظر

54-فعال نبودن ستاد های تربیتی مدارس

55- فعال نبودن تشکل های دانش آموزی در مدارس

56-عدم تشویق صحیح دانش آموزان

57-نبود تابلوی نماز در  برخی مدارس

58-عدم ارتباط مدارس با مساجد محل

59-نگفتن احادیث تاثیر گذار در خصوص نماز به دانش آموزان

60-عدم برگزاری اردوهای مختص نماز

61-نبود برنامه های جذاب نماز در برنا مه های مورد علاقه دانش آموزان در صدا و سیما

62-نبود میزگردهای دانش آموزی در خصوص نماز

۶۳-استفاده نکردن از تمثیل و شعر در سخنررنی در خصوص نماز

۶۴-عدم شرکت  برخی دبیران ریاضی و.... در نماز

65-نبود برنامه های فرهنگی و اعتقادی صحیح

۶۶-داشتن پدر ومادر  بزهکار و غیر اخلاقی

2-    استفاده از پرسش نامه ؛

با توجه به این که استفاده از پرسشنامه یکی از بهترین راههای جمع آوری اطلاعات می باشد ، پرسشنامه ایی را مشتمل بر یازده سوال بسته پاسخ و باز پاسخ طراحی کرده و به صورت تصادفی آنرا را در اختیار 54 نفر از دانش آموزان سه پایه قرار دادم که نتایج زیر بدست آمد :

همه دوست دارند نماز بخوانند ؛ نماز و مقدمات نماز را بلدند ، در خانواده ی اکثر شان ، والدین نماز می خوانند ، تعدادی از آنان شرایط خواندن نماز جماعت را بلد نیستند ، تعداد زیادی گفته اند : نمازمان را در خانه هایمان می خوانیم و به این دلیل در نماز شرکت نمی کنیم .

4- استفاده از فرم فراوانی رفتار ؛

براساس فرمی که برای نشان دادن تعداد شرکت کنندگان تهیه کرده بودم ، در چهار هفته و هفته ای دو روز از فرم استفاده نمودم و با ثبت تعداد شرکت کنندگان ، اطلاعاتی به دست آوردم .

5- موضوع را در جلسۀ انجمن اولیاء و مربیان مدرسه مطرح وبا آنان همفکری نمودم، که آنان ضمن تأیید گفته های من بیان داشتند، شاهد حضور تعداد زیادی از دانش آموزان در نماز جماعت روستا می باشند و در این راه همکاری لازم را با من به عمل خواهند آورد.

تجزیه و تحلیل داده های شواهد (1)

دلیل انتخاب این مسئله ، این است که یکی از اهداف مهم تعلیم و تربیت در کشور ما ، تربیت دینی و محقق شدن هدفهای اعتقادی است. انجام عبادات در کودکی موجب ملکه شدن آنها در وجود کودکان و نوجوانان می شود و چنین افرادی در بزرگسالی ، عبادات را با سهولت بیشتری انجام می دهند . چنانچه خانواده و مدرسه به طور جدی نسبت به تربیت دینی کودکان و نوجوانان اقدام ننمایند، مسلماً در آینده با مشکلاتی مواجه خواهند شد .

هدف من در این تحقیق، افزایش رغبت و انگیزۀ دانش آموزان به بر پایی نماز جماعت مدارس است ، و می خواهم به دانش آموزان خود کمک کنم تا از این راه نماز را یاد بگیرند ، اشکالات آنها را رفع و کاری کنم که از روی میل و علاقه در نماز شرکت نمایند . در خانه علاوه بر این که خودشان نماز می خوانند ، اعضای خانواده ی خود را به نماز و شرکت در نماز جماعت روستا تشویق ، بکنند.

بنابراین ، من با جستجو در فضای مجازی ودیدن تحقیقاتی که دیگران نیز دراین زمینه انجام داده اند نتایجی  چنین  بدست آوردم . این اطلاعات که از طریق پرسش نامه در یک آموزشگاه  بدست آمده ، نشان می دهد که :

همۀ آنها دوست دارند نماز بخوانند ، وضو گرفتن و مقدمات نماز تا حدودی بلد می باشند.

41 نفر آنان یعنی 75/9 درصد به این سؤال که : " آیا در خانه نماز می خوانند ؟" جواب مثبت ، 2 نفر یعنی 7/3 درصد جواب منفی داده اند و 11 نفر یعنی 20/3 درصد گفته اند که گاهی اوقات نماز می خوانند

این آمار نشان می دهد، اکثرشان به نماز خواندن علاقه دارند و نماز می خوانند . حدود 20 درصدی که گاهی اوقات نماز می خوانند نیاز به کار بیشتر بر روی آنان و آوردنشان در جمع نمازگزاران می باشد.

در پاسخ به این سؤال که : " چه کسانی در خانۀ شما نماز می خوانند ، 49 نفر یعنی 90/7 درصد گفته اند، والدین همه ی آنها، نماز می خوانند و5 نفر یعنی 2/9 درصد بیان داشته اند ، هیچ کس درخانه ی آنها نماز نمی خواند . این آمار نشان می دهد ، خانواده های اکثرشان اهل نماز بوده و می توانند الگوهای خوبی برای فرزندان خود باشند . حدود 9 درصد دیگر نیاز به متحول ساختن و کار دارند تا هم خودشان نماز خوان شده وهم اولیاء خود را تشویق به نماز بکنند.

48 نفر دانش آموزان ، یعنی 8/88 درصدشان نماز را بلدند ولی 7/3 درصد آنان یعنی 2 نفرشان نماز را بلد نیستند که لازم است ،آموزش لازم داده شده و رفع اشکال گردد.در صورت شرکت در نماز جماعت مشکل این دو نفر رفع خواهد شد . 4 نفر دیگر یعنی 4/7 درصد آنان نیز قسمتی از نماز را بلدند که نیاز به آموزش و رفع اشکال دارند.

همۀ 54 نفر دانش آموز دوست دارند در مدرسه نمازجماعت برگزار شود و میزان اهمیت نماز جماعت را در برابر نماز فرادا ، می دانند . با ساعت برگزاری نماز (ساعت 1 بعد از ظهر )، مشکلی ندارند . در مورد این که " آیا شرایط خواندن نمازجماعت را بلدند یا خیر؟"، 37 نفر یعنی 5/68 درصد شرایط را بلدند ولی 17 نفر یعنی 4/31 درصدشان شرایط برگزاری نماز جماعت را بلد نیستند و لازم است به این گروه نیز آموزش داده شود.

تحقیقات مطالعه شده و مصاحبۀ همکاران ، مهمترین دلایل عدم شرکت دانش آموزان در نمازجماعت را موارد زیر می دانند :

- متنوع نبودن و عدم استفاده از تشویق . لازم است ما هم به این مورد توجه داشته باشیم .

- محیط زندگی کودکان و عدم توجه والدین به نماز.

- بلد نبودن نماز . براساس نتیجۀ پرسش نامه 8/88 درصد آنان نماز را بلد هستند و این مورد تعداد اندکی از دانش آموزان را شامل می شود که نیاز به کار جدا گانه دارد.

- واگذاری مسئولیت ها به افراد خاص و بر انگیختن حس حسادت بین دانش آموزان . به این مورد نیز لازم است توجه ، اقدام و برنامه ریزی شود.

- توسل به زور و اجبار . نماز در مدرسۀ ما کاملاً اختیاری است و این مورد هم رد می شود. چون من معتقد هستم انسان مختار است و باید با آزادی کامل به مسائل مذهبی روی آورد و کاری که از روی اجبار باشد، زود ترک می شود .

- عدم آشنایی کافی. در مناسبت های مختلف و به اقتضای موضوع ، اقدام به تبلیغات گسترده نمودیم. این تبلیغات شامل صحبت در مراسم آغازین و بین نماز ، نوشتن پیامهای قرآنی و احادیثی در مورد نماز ، برگزاری مسابقه ی کتاب خوانی و اختصاص موضوع انشاء دانش آموزان به نماز بود.

- اهمیت ندادن به نماز از طرف اولیاء مدرسه. در این جا لازم است توجه شده و همکاران برای شرکت در نماز جماعت مدرسه حاضر شوند .

- برخورد نامناسب با کودکان . خوشبختانه تمام اولیاء مدرسه برخوردی مناسب با دانش آموزان دارند . چه در موقع نماز ، چه در مواقع دیگر .

- نداشتن الگوی مناسب. چون والدین اکثرشان براساس گفتۀ خودشان در پاسخ به سؤال پرسش نامه ، اهل نماز هستند ، می توانند الگوهای خوبی برای آنها باشند . از آن طرف لازم است با آوردن معلمانشان به جمع نماز گزاران و تعریف داستانهایی از تأ ثیر نماز در زندگی بزرگان دینی ،راههای دیگری برای ارائۀ الگو به آنها باشد .

باید با همکاری اولیاء ، امام جماعت مسجد روستای زاغمرز و همکاران ، دانش آموزان را تشویق کنیم تا به جای خواندن نماز در خانه یا مسجد ، در مدرسه حاضر شده و نماز بخوانند . در اینجا بود که به جواب بیشتر سؤالات به مشورت گذاشته در ابتدای پژوهشم رسیدم ولی سؤالات شش ، هفت و هشت نیاز به بررسی دارند .

براساس بررسی نتیجه ی تحقیقات، نظر همکاران و پرسش نامۀ خودم راههای زیر را برای بهبود شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه پیشنهاد می کنم .

1 - رفع اشکال دانش آموزان در نماز و شرایط نماز جماعت

2- متنوع کردن نماز از طریق برگزاری نماز در مکانهای مختلف ، تقسیم مسئولیت برگزار ی نماز بین دانش آموزان ، شرکت همکاران در نماز، قصه گویی ، اجرای مسابقه ، استفاده از تشویق و ..

مهمترین علل عدم حضور دانش آموزان در نماز جماعت

مهمترین علل عدم حضور دانش آموزان در نماز جماعت توسط خانم مریم حمیده زاده خنکدار مربی امورتربیتی مدارس راهنمایی شهرستان قائمشهر در کتاب خلاصه تجربه های برتر مربیان و معلمان در فعالیت های تربیتی مدارس به شرح زیر آمده است:

1-   آگاه نبودن دانش آموزان از اهمیت و فضیلت نماز جماعت

2-   نداشتن امکانات خوب و مناسب و سرویس های بهداشتی

3-   عدم تشویق مکرر دبیران به نماز و اهمیت آن

4-   پایبنده نبون دوستان برای هم دیگر به نماز و شناخت آن

5-   نداشتن سجاده و جاکفشی و جا مهری مناسب در نماز خانه

6-   نداشتن ظاهر مناسب نماز خانه و بد بو شدن آن از طریق جوراب دانش آموزان

جعفر علما، در پایان نامۀ کارشناسی خود، به نقل از عبدالرسول احمدی ، علاوه بر نظر همکاران مهمترین علل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت را موارد زیر می داند :

- تنبلی و سستی دانش آموزان

- عدم دانستن فایده و اثرات نماز در زندگیشان

- بلد نبودن نماز

- چون می بینند بعضی نماز می خوانند امّا نماز ، در زندگی آنها تأثیری نداشته و رفتار خوبی ندارند

- عدم توجه والدین به نماز

تحقیق دیگری که در مجلۀ تربیت (10و11) توسط دو نفر فرهنگی انجام گرفته ، در پاسخ به این سؤال که «چرا نماز نمی خوانید؟» ، مخاطبان علاوه بر دلایل فوق گفته اند :

- برنامه های مدارس به گونه ای نیستند که انسان به نماز تشویق شود.

- مدرسۀ ما جایی برای نماز خواندن ندارد .

- نمازخانه و موکت ها کثیف هستند.

دکتر محسن ایمانی (82) در مقالۀ خود می گوید: انجام عبادت در کودکی موجب ملکه شدن این رفتار در وجود آنها می گردد و اگر بخواهیم افراد با عبادت خو بگیرند ، باید دورۀ کودکی را مغتنم بشماریم.

وی، نقش الگو ، تبلیغ صحیح ، تبشیر، تشویق ، تقویت ، تسهیل، تذکر و یاد آوری و نقش حمایتگری را در آوردن کودکان به میدان عبادی، مؤثر می داند و می گوید : چون کودکان، بسیاری از حرکات و رفتارها را از طریق تقلید کردن از دیگران می آموزند ؛ پس باید برای آموزش نماز، الگویی مناسب در معرض دید آنها قرار دهیم و به این شعر سعدی استناد می کند که گفته :

بزرگی سرا سر به گفتار نیست          دو صد گفته چون، نیم کردار نیست

11

وی ، حضور معلمان را به صورت عملی در انجام عبادات ، جهت تأثیر درالگوپذیری و تشویق دانش آموزان، مؤثر می داند.ایشان در مورد تبلیغ می گوید : وقتی اثر تبلیغ در گرایش انسانها به مسلک و مرام های مختلف و حتی خرید اجناس این قدر مؤثر است ، پس با استفاده از تبلیغات ، می توانیم کودکان را به سوی نماز و عبادت جذب کنیم . و تشویق به جا و مناسب را نیز بسیار مؤثر می داند و می گوید : با استفاده از تقویت ، راه افزایش رفتار را در کودک هموار کرده ، در انجام عبادات و نماز سخت گیر نباشیم ، برای کودک تسهیلاتی در نظر بگیریم ، آثار نماز را با تذکر دادن به یاد کودکانمان آورده و در برخورد آنها با شبهات به یاریشان بشتابیم و آرامش را به آنها باز گردانیم.

غلامحسن حیدری (86) در مقاله ی خود آورده ، بهتر است برای جذب کودکان از این راهها استفاده نماییم :

- استفاده از تشویق و تحسین .

- آمادگی عقیدتی، به این معنی که مربیان باید از کودکی و پیش از سن تکلیف ، دانش آموزان را در فرا گیری احکام و شرایط برپایی نماز یاری دهند و در زمان به وجود آمدن گرایش در آنان ، زمینۀ انجام عمل را برایشان فراهم نمایند .

- میانه روی ، که نماز نباید خسته کننده باشد.

- بیان آثار نماز برای کودکان که نماز باعث جلوگیری از غرور ، جلب رحمت پروردگار ، نزدیکی با خدا و... می شود.

- بر پایی نماز جماعت باعث می شود که کودکان با دیدن نظم و انضباط و جمعیت دوستان خود، برای شرکت در نماز تشویق شده و کم کم به آن روی آورند.

- آسان گیری در نماز ، از مواردی است که ایشان به آن معتقد است و بیان می دارد : باید طوری با کودک برخورد کرد که احساس جبر و خستگی نکند و نماز برای او رنج آور و کسل کننده نباشد . حتی اگر کودک نماز را ترک کرد و حواسش پرت شد ، او را سرزنش نکنیم .

انتخاب راه حلها :

پس از تجزیه و تحلیل شواهد و براساس اطلاعات بدست آمده از سؤالهای چهار و شش پرسش نامه، مبنی بر اینکه :

دو نفر از دانش آموزان یعنی 7/3 درصد نماز را بلد نبودند و17 نفر آنان یعنی 4/31 درصد نیز شرایط برگزاری نمازجماعت را بلد نبودند ، لازم دیدم که آموزش جداگانه ای به آنها داده و آنان را متقاعد سازم تا با حضور در نماز مدرسه ، مشکلاتشان در مورد نماز کامل حل شود ولی چون این راه فقط درصد کمی از دانش آموزان ، که شاید چند تایی از آنان نیز قبلاً در نماز شرکت می کرده اند را شامل می شد ، راه دوم را نیز عملاً به کار گرفتم.

برای موفقیت در این راه ، جلسه ای با حضور مدیر ، آموزگاران و نمایندۀ انجمن اولیاء مدرسه برگزار کرده و تصمیم خودم را با آنان در میان گذاشتم، که همه قول مساعدت و همکاری دادند . مدیر بیان داشت ضمن شرکت خودم در نماز از همکاران نیز انتظار دارم که در نماز شرکت نمایند و هزینه های خرید جایزه ، شیرینی و غیره را از محل سرانۀ مدرسه و در صورت کافی نبودن از جیب شخصی خودم می پردازم .

به کلاسها رفتم ، اسامی دانش آموزانی که مایل به همکاری بودند را نوشتم ، برنامۀ کارم را به آنها اعلام نمودم و برایشان برنامه ریزی کردم که هر کدام چه روزی ، چه کاری انجام دهند . مثلاً: کسی که امروز مؤذن بود شاید فردا مکبر یا مسئول توزیع مُهر باشد و یا ممکن بود هیچ مسئولیتی نداشته باشد . از این راه مسئولیت تمام کارها را بین بچه ها تقسیم کردم تا براساس مصاحبۀ همکارانم حس حسادت مانع از حضور آنان در نماز نشود.مسئول شورای دانش آموزی موظف شد هر روز نفرات روز بعد را اطلاع دهد .

جهت تشویق دانش آموزان که همکاران در مصاحبۀ خود گفته بودند و در تحقیقات هم آمده بود ، (استفاده از تشویق باعث شرکت بیشتر در نماز می شود) باید طرحی آماده می کردم . با همکاران مشورت نمودم که یکی از آنان پیشنهاد داد ، دو نمونه کارت تهیه کنیم به رنگ های آبی و سبز و ملاک هر کارت را شرکت در نماز و رعایت نظم و  بهداشت در هنگام نماز قرار داده و به ازاء هر پنج کارت آبی که در هفته می گیرند، یک کارت سبز داده شود و به کارت های سبز هر ماه جایزه بدهیم . خود ایشان مسئول تهیۀ طرح و نمونۀ کارت برای چاپ شد .

برای تهیه ی سؤالات مسابقه، خودم این کار را انجام دادم . کل برنامه به این صورت شد : یک روز سؤال گفته شود ، یک روز قصه گویی داشته باشیم ، بعضی روزها شیرینی بدهیم ، یک روز احکام بگوئیم واز آن طرف نماز هم طولانی نشود که بچه ها خسته شوند .

اجرای بهترین راه حل و اقدام :

برای اجرای بهتر این امر با کمک مدیر مدرسه ابتداعا برای دانش آموزان سال سوم راهنمایی که امسال به سن تکلیف می رسیدند جشن تکلیف برگزار کردیم و بنده شخصا به خرید جوایز و هدایا برای این دانش آموزان رفتم و جوایزی را انتخاب کردم که دانش آموزان بیشتر دوست داشتند و همچنین از پیشنماز مسجد زاغمرز که فردی بود دانش آموزان او را دوست داشتند دعوت کردیم تا در این مراسم شرکت و سخنرانی کند و همچنین به او گفته شد که در حین صحبت دانش آموزان را با احکام و نماز خواندن با انجام مسابقه آشنا کند . همچنین برای آشنا شدن بیشتر دانش آموزان با احکام نماز یک حلقه نرم افزار را طراحی کرده و دراختیار دانش آموزان قرار دادم که این نرم افزار به صورت تصویری احکام را آموزش می دهد .

هم چنین یک مسابقه مقاله نویسی و نشریه دیواری در مورد اهمیت نماز جماعت برگزار کردم و جوایز ارزنده ای را نیز برا آنان در نظر گرفتم و گروهی از نمازگزاران را به اردوی یک روزه بردیم و از دبیران مربوطه و بخصوص دینی ، قرآن و پرورشی ، ادبیات و هنر خواستم تا در کلاس پیگیر کارها باشند . وقتی علاقه ی دانش آموزانم را به دبیر خاص می دیدم بیشتر با آن دبیران صحبت می کردم که در مورد اهمیت نماز در کلاس صحبت کنند .

اهدای جایزه و معرفی دانش آموزانی که بیشترین شرکت را ، هر ماه در نماز جماعت داشتند . در برنامه ی صبحگاه ، اجرای تلاوت همگانی قرآن و زیارت عاشورا را در روزهای سه شنبه و شرکت در جلسات آموزش خانواده و صحبت درباره اهمیت نماز و تاثیر آن در دوره نواجوانان از رفتارهای نابهنجار و استفاده از عطر و عنبر جهت خوشبو کردن نماز خانه .

گرفتن عکس از نمازگزاران و نصب آن در تابلوی اعلانات و دادن مسئولیت به همه ی دانش آموزان علاقه مند در روزهای مختلف مانند : انتظامات زنگ نماز ، مسئولین بهداشت ، مکبر و ...

دعوت از مسئولین امور تربیتی و شرکت آنان در نماز جماعت مدرسه و اهدای جایزه به نمازگزاران و شرکت دانش آموزان در نماز جمعه ی شهر .

تا این که این عمل من باعث شد تا اکثریت دانش آموزان در نمازخانه حاضر شوند حتی بدون حضور معلمان یا کادر دفتری مدرسه نماز جماعت را برگزار کنند .

اکثر دانش آموزانی که به آنها مسئولیت داده بودیم ،وظیفه ی خود را به نحو احسن انجام می دادند واگر کسی کم کاری می کرد ، او را تشویق به انجام کار بیشتر و بهتر کرده و بچه های دیگر را به کمک او می فرستادیم.

در نهایت سعی کردم رابطه ام را با تک تک دانش آموزانم نزدیک کنم به طوری که دانش آموزان و گاه اولیای آنها با من تماس در رابطه با کار فرزندشان داشتند .

همچنین برای قدر دانی از زحمات دانش آموزانی که در برگزاری نماز جماعت فعال بودند و مدرسه را تحقق این هدف یاری کردند اردویی تحت عنوان اردوی نماز تدارک دیده شد و فعالین نماز را با سرانه نماز مدرسه به اردوی یک روزه به اردوگاه دانش آموزی امام خمینی (ره ) شهرستان نکا بردیم و تمامی حاضرین در این اردو ابراز رضایت کردند و درخواست برگزاری این اردوها در سال های بعد را نیز کردند .

گرد آوری اطلاعات

پس از اجرای برنامه ونظارت کامل بر اجرای درست آن ، اطلاعاتم را از راههای زیر بدست آوردم تا بفهمم چقدر در اجرا موفق بوده ایم :

1- مشاهدة تعداد شرکت کنندگان ووضعیت روحی آنان.

2- از طریق شمارش کارتهایی که بعضی مواقع به آنها می دادم یا گرفتن آمار در بین نماز.

3- مصاحبه با مدیر ، همکاران ، والدین وبرادران وخواهران دانش آموزان.

هر روز شاهد افزایش تعداد بیشتری از شرکت کنند گان در نماز بودم . از مشاهده ی وضعیت روحی آنان می فهمیدم که خوشحالند و با اشتیاق در نماز شرکت می کنند . شمارش آمار دانش آموزان در بین نماز نیز شاهدی براین افزایش بود و همچنین دیگر تاخیر زیادی از حضور دانش آموزان در نماز جماعت دیده نمی شد و اکثر دانش آموزان به موقع در نماز خانه حضور پیدا می کردند .

اولین هفته ی اجرای طرح به طور میانگین 60 تا 70 نفر شرکت کننده داشتیم که در مقایسه با قبل از اجرای طرح که 40 الی 50 نفر بوده ، رشد نسبتا خوبی داشته ایم . این آمار در هفته ی سوم به 90 تا 100 نفر رسید .

در هفته های بعد که از تشویق ها کاستیم و کمتر در بین نماز مسابقه برگزار می کردیم ، شرکت کنندگان سیری نزولی داشته و به طور میانگین در آن هفته از100 نفر به 80 نفر کاهش پیدا کردند و این نشان می دهد که تعداد ی از آنان احتمالاً فقط به خاطر جایزه و مسابقه به نماز جماعت می آمدند.

با توسعة تبلیغات وهمکاری خانواده ها ، دوباره سیر صعودی شروع شد ودر هفته های بعد به 130 نفر رسیدند . آمار دو ماه بعد از اجرای طرح نیز نشان می داد که شرکت کنندگان به 140 تا 145 نفر رسیده بودند.

طبق مصاحبه ای که با مدیر و آموزگاران مدرسه انجام دادم ،آنان نیز افزایش شرکت کنندگان را تأیید کردند و نسبت به این اتفاق خوشحال بودند . والدین و برادران و خواهران دانش آموزان در مصاحبه بیان داشتند ، بچه ها هم مرتب نماز می خوانند، و شب ها در نماز جماعت مسجد شرکت دارند ؛ اشکالات وضو و نماز ما را گوشزد می کنند .

ارزشیابی و نتیجه گیری :

براساس مشاهداتم ازوضعیت روحی دانش آموزان وحضورشان در نماز، به این نکات دست یافتم:

- دانش آموزان بدون اکراه ، در وقت مقرر اقدام به گرفتن وضوکرده و برای نماز آماده می شوند.

- آنان بدون کمرویی ،اشکالاتی را که با آن مواجه می شوند ، می پرسند .

- میزان مشارکتشان در آماده کردن محل نماز ،نشان از علاقة آنان دارد .

- شمارش دانش آموزان در هنگام نماز خواندن نشان از افزایش تعداد شرکت کنندگان دارد به طوری که متوسط شرکت کنندگان قبل از اجرای طرح 35 درصد بود ، ولی در هفته ی اول با افزایشی 10 الی 20 درصدی ، مواجه بوده ایم.

بالاخره آمار یک ماه بعد، که نشان می داد موفقیت ما چقدر بوده واین امر در دانش آموزان درونی شده است ، نشان از رشدی 90 درصدی داشته است که واقعاًجالب توجه بود .

تمام همکاران در این پژوهش بیان نمودند که این موفقیت بر اساس کارهایی بوده که با هم انجام داده بودیم .خوشحال بودند ومرا تشویق به ادامه ی کارها یی نظیر این کار نمودند ودرخواست کردند نسخه ای از کارم را در اختیار شان قرار دهم . امام جماعت مسجد واولیاء نیز بیان داشتند که فرزند انشان علاوه بر اینکه به نماز اهمیت می دهند ، هنگامی که به خانه می رسند، با عجله از ما می خواهند به آنها غذا دهیم تا در نماز حاضر شوند .برادران وخواهرانشان بیان می کردند :اگر ما در خواندن نماز کاهلی کنیم فوری تذکرمی دهند و از اهمیت نماز برایمان حرف می زنند. والدین می گفتند : هر جای نماز و یا وضو اشتباه می کنیم ،اشتباه ما را گوشزد کرده و اصلاح می نمایند .

مشکل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه، مرا وا داشت تا با راهنمایی و همکاری مدیر ،آموزگاران ،اعضای انجمن اولیا و مربیان ،امام جماعت مدرسه ،همکاران با تجربه ام و مطالعه ی کتب ، مقالات و مجلات مرتبط با موضوع، اقدام به بهبود این مشکل در مدرسه بنمایم .

با تلاش مداومی که در طول حدود 4 ماه داشتیم ، توانستیم با گرد آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها اقداماتی انجام دهیم که نتیجة آنان به این شرح است :

1- وضعیت موجود ما، از 35 درصد به وضعیت مطلوب 90 درصد، یعنی ایده ال مورد نظرمان رسیده است .

2- اشکالات نماز وشرایط برگزاری نماز جماعت دانش آموزان به طور کامل رفع شده است .

3- دانش آموزان با اشتیاق واز روی اختیار هر روز خودشان مقدمات برگزاری نماز را مهیا می کنند.

4- گفته های والدین آنها واشتیاق و رفتارشان ، نشان می دهد که نسبت به خواندن نماز علاقمندی نشان داده وچنان چه این روش در سالها ی بعد پیگیری شود ،این امر بیشتر ملکة وجود آنان خواهد شد .

5- طبق گفته ی والدین ،دانش آموزان نه فقط خود نماز می خوانند، بلکه در خانواده نیز اقدام به رفع اشکال وضو و نماز والدین و دیگر اعضای خانوده ی خود می نماید.

6- آنها بدون احساس کمرویی هر جا به اشکالی برخورد می کنند، با من در میان می گذارند . این نشان می دهد که هم از نظر روحیه وهم از نظر رشد اجتماعی متحول شده اند .

17

7- همکاران از این پیشامد بسیار خوشحالند و من می توانم آنها را تشویق به انجام پژوهش بنمایم؛ چون یکی از اهداف آموزش وپرورش تربیت معلمان پژوهنده است .

8- می توانم این تجربه را در اختیار سایر همکاران وآموزش وپرورش منطقه ام قرار دهم تا راهنمای علمی برای همکاران باشد .

9- ضمن اینکه در این راه به تجربه ای پژوهشی دست پیدا کردم ،جهت اجرای پژوهش های بعدی انگیزه ای مضاعف بدست آورده ام .

اعتبار بخشی :

برای این که مطمئن باشم تا طرح بنده به خوبی انجام گرفته است و تاثیر خوبی بر روی دانش آموزان داشته است در جلساتی که با خانواده های آنان داشتم ار آنها در رابطه با نماز خواندن فرزندانشان سوال می کردم که اظهار می داشتند فرزندانشان در خانه سعی می کنند تا اول وقت نماز هایشان را به جا آورند و همچین تعدادی دیگر هم می گفتند که فرزندانشان تا قبل از اجرای این طرح به مسجد خیلی کم می رفتند اما بعد از اجرای این طرح با شور و اشتیاق فراوان به نماز جماعت مسجد روستا می روند .

همچنین از مدیر و معاون مدرسه درباره حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه و نماز جماعت مسجد زاغمرز نسبت به سالهای قبل سوال کردم که آنها بسیار نسبت به این امر راضی بودند و می گفتند که بعد از اجرای طرح بنده هم دانش آموزان با اشتیاق بیشتری در نماز جماعت مدرسه شرکت می کنند و هم در روستا در برگزاری نماز جماعت مسجد فعال هستند و کمک بسیار زیادی به متولیان مسجد در برگزاری نماز جماعت می کنند . که این امر برای بنده بسیار خشنود کننده بود که توانستم با اجرای طرحهای خودم اینقدر دانش آموزانم را به نماز جماعت علاقه مند کنم .

موانع و محدودیت ها :

مهم ترین محدودیت هایی که بنده برای انجام کارم با آنها مواجه بودم عبارتند از :

1- نبودن سرویسهای بهداشتی مجهز و وضوخانه خوب در مدرسه

2- کف نماز خانه با موکت پوشیده شده بود که فضای معنوی نماز خانه را تا حدودی از بین می برد و نبود جا مهری ، جا کفشی و فرش سجاده ای

3- عدم دعوت از امام جماعت در مدرسه به دلیل مشکلاتی که وجود داشت

4- پایین بودن فرهنگ خانواده های بعضی از دانش آموزان به دلیل وجود چندین نژاد از دانش آموزان در مدرسه ( زابلی ، کرد ، هزارجریبی ، گنبدی و .... )

4-     کمبود بودجه و هزینه برای اجرای طرحهایی که من در نظر گرفته بودم .

52..پیشنهادات و راهکارها :

در پایان این پژوهش برای موفقیت خانواده ها و مدارس در تربیت دینی فرزندان ، چند راهکار و پیشنهاد دارم به این شرح :

1- پیشنهاد می شود که خانواده ها و اولیا دانش آموزان به مسئله ی نماز و مسائل دینی در منزل اهمیت دهند و دانش آموزان خود را برای خواندن نماز به وسیله های مختلف تشویق نمایند.

2- باید همکاری بین دو نهاد مهم خانواده و مدرسه در تربیت دینی دانش آموزان باشد و تا دانش آموزان را بتوان با مسائل دینی و اعتقادی بیشتر آشنا کرد

3- آشنا نمودن خانواده ها به شیوه های تاثیر گذاری بر فرزندانشان.

4- آشنا کردن دانش آموزان با فلسفه ی مسائل مذهبی و این موضوع که اصلا چرا ما باید نماز بخوانیم و فلسفه عبادت خدا چیست

5- معرفی الگو های شایسته در مسائل مذهبی .

6- استفاده از امام جماعت های جوان و خوش زبان که بتوانند ارتباط خوبی با دانش آموزان برگزار کنند و دانش آموزان بدون هیچ ترسی سوالات شرعی خود را از آنها بکنند

7- برگزاری مسابقات گوناگون در رابطه با نماز ؛ مثل : مسابقه ی انشا ، کتا ب خوانی و... .

8- مشارکت وهمکاری تمام اولیا ء مدرسه در تربیت مذهبی دانش آموزان واین امر را فقط وظیفه ی مربی تربیتی ندانیم .

9- سپردن امور اجرایی نماز به خود دانش آموزان و حتی می توان کل مسئولیت ها را به دانش آموزان داد که حتی مسئولین و معلمان مدرسه هم در نماز جماعت شرکت نکنند و دانش آموزان خودشان نظم و انضباط را در نماز خانه برقرار نمایند .

10- استفاده از فرشهای سجاده ایی در نماز خانه و همچنین استفاده از گلاب و عطر برای خوشبو کردن فضای مدرسه که به جذب بیشتر دانش آموزان به نماز جماعت کمک می کند .

11- پیشنهاد می شود سازمان های آموزش و پرورش و مدیران محترم مدارس با معلمان برای بهسازی و امکانات هرچه بهتر و بیشتر نمازخانه ، سرویسهای بهداشتی و وضوخانه مورد نیاز همکاری نمایند .

12- پیشنهاد می شود برای انجام هر کاری تشویق فراموش نشود همچنین می توان برای تشویق فعالین نماز از اردوهای تشویقی تحت عنوان اردوی نماز استفاده کرد .

14- در بین نماز ، احکام و قصه های قرآنی گفته شود و مسابقات فکری با اهداء جوایز برگزار شود .

15-

• چگونه خانم حسن پور توانست دانش آموزانش رابه نماز ونماز جماعت علاقه مند کند

تحقیقی توسط خانم ثریا حسن پور دارای مدرک فوق دیپلم آموزش ابتدایی که دروبلاگ ناحیه 2 قم((http://ar2qom.blogfa.com/))  انجام شده که گزیده ای از آن به شرح ذیل می آید

طی چندین سال تجربه‌ای که در مدارس مختلف داشتم بیشتر اولیا از عدم علاقه مندی بچه هایشان به نماز ابراز ناراحتی ونگرانی می کردند ومدیران محترم و مربیان پرورشی نیز از عدم علاقه مندی دانش آموزان به نماز جماعت ابراز ناراحتی میکردند در بیشتر مواقع برای شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مجبور بودند به روش های نا مناسب مثل ترساندن دانش آموزان از نمره انضباط و غیره بپردازند و یا از روش هایی مثل دادن شکلات یا کارت امتیار روی می آوردند که این روش‌ها نیز کارساز نبود چرا که باحذف این موارد دانش آموزان به بهانه های مختلف از شرکت در نماز جماعت فرار میکردند.

همچنین در مسافرت ها وقتی رانندگان محترم جهت نماز خواندن مسافران توقف میکردند مشاهده میکردم که باتوجه به این که اکثر مسافران به سن تکلیف رسیده بودند ولی بیشتر افراد سالخورده جهت نماز خواندن از ماشین پیاده می شدند وقتی این مشکل را باهمسرم که هم تحصیلات حوزوی و هم دانشگاهی داشت در میان گذاشتم ایشان بیشترین دلایل این مشکل را از عدم توجه کافی والدین و آموزش و پرورش به این موضوع خصوصا در دوره ابتدایی دانست و این ابراز عقیده باعث شد که من به نقش خودم به عنوان مادر در قبال فرزندم وبه عنوان معلم در قبال دانش آموزانم فکر کنم و حساسیت نشان دهم.

امسال نیز مثل سال های گذشته با اینکه طرز خواندن نماز را به همه ی دانش آموزان آموزش داده بودم و با تهیه ی برنامه های جذاب و متنوع مراسم جشن تکلیف را در مدرسه برگزار کرده بودیم اما بعد از اجرای این برنامه ها شاهد بودم که دانش آموزان علاقه ی چندانی به شرکت در نماز جماعت از خود نشان نمیدادند و تعداد کمی از دانش آموزان در نماز جماعت شرکت میکردند واکثر آن ها به بهانه های مختلف مثل دیر آمدن به مدرسه، نیاوردن چادر نماز،قایم شدن در زیر میز کلاس ها و یا بازی کردن در حیاط مدرسه در نماز جماعت شرکت نمیکردند و در بیشتر مواقع نیز به خاطر ترس از کم شدن نمره انضباط و ترس از معلّمان و نوشتن نام آنها و دادن به معلمان مربوطه در نماز جماعت شرکت میکردند. مدیر محترم نیز چندین بار این موضوع را با همکاران در میان گذاشت و از آن ها خواست که دانش آموزان را تشویق کنند که در نماز جماعت شرکت کنند. اما بعضی از همکاران این امر مهم را وظیفه ی مربیان پرورشی می دانستند.

گسترش این نظر غلط باعث میشود که معلمان فقط به جنبه آموزشی دانش آموزان بپردازند واز پرداختن به مسائل تربیتی و نقش الگویی خود غافل شوند که در این صورت امکان موفقیت در این امر مهم تنها توسط مربیان پرورشی ممکن و حتی غیر ممکن خواهد بود.

همچنین به علت عدم آگاهی دانش آموزان از طرز برخورد با اشتباهات دوستانشان در نماز خانه باعث میشد که با همدیگر در گیر شوند و این به مرور زمان باعث میشد که به علت تجربه ی اتفاق های ناخوشایند از رفتن به نماز خانه و شرکت در نماز جماعت پرهیز کنند.

با توجه به اینکه سال های قبل نیز بیشترین نگرانی های اولیا در پایه سوم بهتر یاد نگرفتن جدول  ضرب و علاقه مند نبودن آن ها به نماز و نماز جماعت بود و خودم و همکارانم نیز گفته های اولیا ار تأیید می کردیم.

پارسال از طریق اقدام پژوهی راه کار های ابتکاری و جذاب را در یادگیری جدول ضرب اجرا کردم و این مشکل را حل کردم وامسال نیز تصمیم گرفتم از همین راه کار ها استفاده کنم. و در اختیار سایر همکاران قرار دهم. و مشکل دیگری که بیشتر نمایان بود و از اهمیت ویژه ای برخور دار بود علاقه مند نبودن دانش آموزان به نماز و نماز جماعت و مشکلات اخلاقی و رفتاری دانش آموزان بود و انگیزه ی اینجانب به عنوان معلم پایه سوم ابتدایی دبستان تربیت اسلامی این است که علاوه بر افزایش علاقه مندی دانش آموزانم به نماز ونماز جماعت برخی از اخلاق و رفتار های نا مناسب دانش آموزانم را اصلاح نمایم. همچنین به میزان اهمیت نقش معلمان به پرداختن به مسائل تربیتی و دینی از جمله علاقه مند کردن دانش آموزان به نماز پی ببرم و این تجربه را در اختیار سایر همکاران قرار دهم و از این طریق قدمی در تربیت دینی دانش آموزانم بردارم چرا که انجام فریضه ی نماز باعث تربیت صحیح فرد خواهد شد و از این رهگذر نتایچ سود مندی را عاید فرد و جامع خواهد کرد.

با این‌که همه ی ما معلمان بر اهمیت تربیت دینی دانش آموزان در دوره ی ابتدایی واقف هستیم  اما متاسفانه بعضی مواقع به بهانه های مختلف از پرداختن به این موضوع مهم غافل میشویم و به کلی فراموش میکنیم که تعلیم و تربیت مکمل هم هستند. این دو مانند بالهای پرنده ای می مانند. همانطور که پرنده نمیتواند با یک بال پرواز کند اگر پرداختن به هر کدام از این بالها را فراموش کنیم امکان پرواز را از دانش آموزان میگیرم. همچنین عصر حاضر به شهادت بسیاری عصر انهدام ارزش هاست. عصر فراموشی اصالت آدمی، عصر پوچی و خلاء. «مازلو» قرن بیستم را عصر بی ریشه نامید. عصری که انسان امید خود را از دست داده است و به پوچی رسیده است. چنین اعترافی فاجعه ی بزرگ برای زندگی انسان است. انسانی که خلیفه خداست، بزرگترین خطر برای جامعه انسانی این است که انسان ابعاد وجودی اش را فراموش کند و به یک حیوانی تبدیل شود که در پی غرایض حیوانی خویش است. بر این اساس احساس نیاز شدیدی مبنی بر این که انسان صحیح تربیت شود وجود دارد. جامعه انسانی شدیدا محتاج است تا افراد آن، گفتار و کردار وافکار خود را بر مجموعه ای از ارزش ها استوار سازند. ضرورت این نکته به خوبی قابل احساس است اما انجام آن ساده و آسان نیست. در این میان وظیفه ی ما والدین و معلمان بخصوص معلمان دوره ی ابتدایی بسیار خطیر میباشد.حال با توجه به مسائلی که مطرح شد این سوالات در ذهنم نمایان میشود که :

آخر چرا ؟

1-        چرا دانش آموزان ترجیح میدهند که به جای شرکت در نماز جماعت در زیر میز ها قایم شوند؟

2-        چرا دانش آموزان علاقه ای به شرکت در نماز جماعت از خود نشان نمیدهند؟

3-        آیا آگاهی های لازم را در مورد اهمیت نماز ونماز جماعت و آثار و پاداش های آن کسب کرده اند؟

4-        سهم من به عنوان معلم در علاقه مند کردن دانش آموزان چقدر میتواند باشد؟

5-        آیا معلم نیز در این مورد میتواند موثر باشد یا این فقط وظیفه مربیان پرورشی می باشد؟

6-        آیا میتوانیم با استفاده از روش های ابتکاری و جذاب و بدون نیاز به زور و اجبار وترساندن دانش آموزان را به نماز علاقه مند کنیم؟

7-   بهترین زمان برای تربیت دینی دانش آموزان از جمله علاقه مند کردن بچه ها به نماز و نماز جماعت چه زمانی است؟

هدف از اقدام پژوهی حاضر:

با توجه به اهمیت موضوع و برای یافتن پاسخ های سوالاتی که مطرح کردم تصمیم گرفتم حد اقل دلایل این کار دانش آموزان را در کلاسم دریابم و باکمک دیگران در صدد رفع مشکل برآیم. به همین خاطر تصمیم گرفتم با کمک اولیا و همکاران و خود دانش آموزان و اساتید و مطالعه ی کتاب های گوناگون در زمینه ی روانشناسی رشد کودکان و تربیت دینی آن ها در دوره ی ابتدایی واستفاده از تحقیقات موجود در اینترنت راهکارهای ابتکاری و جذاب عملی پیدا کنم واز طریق اقدام پژوهی در حد توان قدمی در راه تربیت دینی دانش آموزانم بردارم و کاری کنم که دانش آموزانم با علاقه وانگیزه ی درونی و بدون اجبار و زور و ترساندن از کم کردن نمره انضباط و بدون تکیه بیشتر بر تشویق های غیر مادی در نماز جماعت شرکت کنند و از لحاظ کمی تعداد نماز گزاران را از 7 نفر به 30 نفر (صددرصد) ارتقا ببخشم. چرا که اگر امروز نماز خانه های مدارس را خالی و کم جمعیت ببینیم فردا نباید انتظار داشته باشیم که صف های نماز جماعت مساجد پر باشد و همچنین تلاش کنم دانش‌آموزان نماز های روزانه ی خود را نیز مرتب در منزل نیز بخوانند. وبعضی از اخلاق ورفتاز های نا مناسب دانش آموزان با اجرای راه کار های عملی اصلاح شود چرا که بیشتر اولیا نیز از مرتب نخواندن نماز های روزانه و نا مناسب بودن بعضی از اخلاق و رفتار های نامناسب بچه هایشان ابراز ناراحتی و نگرانی میکردند و خودم نیز این مشکل را کاملا احساس میکردم حال برای حل این مشکلات به دنبال یافتن دلایل کار و راهکار های عملی و ابتکاری با کمک اولیا و همکاران و اساتید محترم بودم تا این وضعیت را بهبود بخشم.

شواهد نیاز به پژوهش ( شواهد 1 )

شاخص های کیفی وضعیت موجود

با توجه به این که دانش آموزان در پایه سوم به سن تکلیف می رسند یکی از وظایف مهم ما معلمان پایه‌ی سوم آموزش دینی دانش آموزان خصوصاً آموزش کامل نماز وتشویق دانش آموزان به خواندن نماز و نماز جماعت می باشد. امسال نیز با تهیه موکت و با استفاده از نوار آموزشی طرز خواندن نماز و نماز جماعت را به دانش آموزان آموزش دادم و هر روز دو نفر ازدانش آموزان در کلاس به طور عملی نماز دو رکعتی و سه رکعتی را می خواندند و رفع اشکال میشد و با تهیه ی برنامه های گوناگون با کمک کادر مدرسه جشن تکلیف برای دانش آموزان گرفته شد و برای همه دانش آموزان با کمک اولیای خودشان چادر نماز وسجاده تهیه شد و مربی پرورشی و مدیر مدرسه و خودم سعی کردیم با دادن نمره‌ی تشویقی و کارت امتیاز دانش آموزان را به شرکت در نماز جماعت علاقه مند کنیم اما با گذشت 3 ماه از سال تحصیلی همچنان تعداد کمی از دانش آموزان در نماز جماعت شرکت میکردند و علاقه ی چندانی به شرکت در نماز جماعت نداشتند و در بیشتر مواقع انتظامات مدرسه مجبور میشد با توسل به زور و اجبار وترساندن از مواردی همچون نوشتن نام و کم کردن نمره انضباطشان و یا دادن اسامی به دفتر مدرسه یا معلم هر دانش‌آموز، مجبور میکردند که آنها در نماز جماعت شرکت کنند و بعضی از بچه ها در حیاط یا زیر میز کلاس‌ها قایم میشدند تا خودشان را از چشم انتظامات مدرسه و یا معلمان و کادر مدرسه مخفی کنند و بدین ترتیب در نماز جماعت شرکت نکنند و یا میگفتند ما در منزل نمازمان را خوانده ایم و یا دیر به مدرسه می آمدند و بیشتر مواقع هم میگفتند ما چادر نمازمان را نیاوردیم و همچنین برخورد برخی از نماز گزاران در نماز خانه با همدیگر مناسب نبود.

شاخص های کمی وضعیت موجود

جدول میزان علاقه‌مندان و شرکت‌کنندگان در نماز جماعت در 4 ماه اول سالتحصیلی از30 نفر دانش‌آموز (جدول شماره1)

با مشاهده وضعیت کیفی و کمی شواهد موجود و همچنین با توجه به تجربیاتی که کسب کرده بودم و اطلاعاتی که در سه سال اخیر در این مدرسه بدست آورده بودم  متوجه شدم که این اقداماتی که تا حالا خودم وسایر همکاران در مورد جذب دانش آموزان به نماز جماعت انجام داده‌ایم کافی نیست و باید دلایل این مشکل و عدم علاقه ی دانش آموزان به نماز و نماز جماعت را باکمک خود دانش آموزان و اولیا وهمکاران محترم پیدا کنم و تا حد توان این مشکل را حل کنم چرا که به نظر می‌رسد خود معلم هر کلاس از مدیر و معاون و مربی پرورشی به دانش آموزان نزدیکتر است و بهتر می تواند با دانش آموزان ارتباط برقرار کند و مشکلات را شناسایی و حل نماید.

جمع آوری اطلاعات برای ارائه ی راه حل ها

1-        مصاحبه:

ابتدا درمورد اهمیت نماز و نماز جماعت و همچنین در مورد اینکه چرا بعضی ها دوست ندارند در نماز جماعت شرکت کنند؟ و اینکه آیا دوست دارند نماز شان را فرادی بخوانند یا به جماعت؟ به نظر شان چه کار هایی باید انجام شود تا همه در نماز جماعت شرکت کنند؟ میزان همکاری پدر و مادرشان با آن ها جهت شرکت در نماز جماعت چگونه میباشد؟ آیا پدر و مادر آن ها و خودشان در نماز جماعت مسجد محل و نماز شرکت میکنند یا نه ؟ سوالاتی از این قبیل از دانش آموزان پرسیده شد و دانش آموزان پاسخ های گوناگونی ارائه دادند که این پاسخ ها را به طور خلاصه یاد داشت کردم. وبا اساتید و مشاورین و همکاران محترم مصاحبه کرده و اطلاعاتی در این زمینه به دست آوردم.

2-        برگزاری جلسه همکاران

جلسه ای با همکاران هم پایه برگزار کردیم و در مورد عدم علاقه ی بعضی از دانش آموزان به نماز جماعت با همکاران بحث و گفتگو کردیم آنها نیز متوجه این موضوع شده بودند و عقیده داشتند که مربی پرورشی بدون همکاری معلمان هر کلاس به تنهایی نمی تواند در این امر مهم موفق شود و در پایان نتیجه گرفتیم که برای موفق شدن در این کار باید جلسه ای با اولیا ی دانش آموزان داشته باشیم و آگاهی های لازم را  در مورد چگونگی همکاری آنها با دانش آموزان و اهمیت نماز جماعت به آنها بدهیم.

3-        پرسش نامه

با توجه به پاسخ هایی که دانش آموزان در پاسخ به سوالات مصاحبه داده بودند لازم دانستم که پرسش نامه ای تهیّه  کنم و اطلاعاتی را در این زمینه از اولیا بدست آوردم.

4-        مطالعه

مطالعه ی کتابها، مجلات و تحقیقاتی که در این زمینه کار شده بود،که عنوان بعضی از آنها در منابع و مأخذ ذکر شده است نیز، راه حل هایی یافت شد.

5-        مشاهده

یکسری از اطلاعات را با مشاهده مکرری که در مورد طرز برخورد نماز گزاران با همدیگر، طرز برخورد همکاران با نماز گزاران، وضعیت فیزیکی نماز خانه و....داشتم به دست آوردم و از این طریق صحت نظر های ایشان در رابطه با پاسخ سوالات تأیید گردید.

11-    عدم تشویق‌های مناسب پس از بررسی اطلاعاتی که از طریق مصاحبه و پرسش نامه و مطالعه  و مشاهده و نظریه های همکاران سایر مدارس و معاونان و مدیریت دبستان و مشاوران امر به دست امد اطلاعات حاصل از این فرایند مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مواردی که باید در این زمینه تغییر و اصلاح یابد معین شد، خلاصه ی یافته های تجزیه وتحلیل به شرح زیر میباشد:

خلاصه یافته‌های اولیه

1-        غافل بودن از پاداش‌های نماز جماعت

2-        برخورد سرد و بد برخی از همکاران

3-        برخورد بد بعضی از انتظامات و مسئولین نماز

4-        عدام همکاری اولیا جهت زود فرستان فرزندانشان به مدرسه

5-        نامناسب بودن هوای نمازخانه

6-        بدرفتاری برخی از نمازگزاران در نمازخانه

7-        بوی بد جوراب‌های دانش‌آموزان

8-        تن پرور و تنبل بودن بعضی از دانش‌آموزان

9-        عدم انگیزه‌ی کافی جهت شرکت در نماز جماعت

10-    طول کشیدن نماز جماعت

11- جهت شرکت در نماز جماعت

12-    عدم شرکت منظم همکاران در نماز جماعت

13-    فراموش کردن آوردن چادر نماز

14-    دادن مسئولیت فقط به تعداد خاصی از دانش‌آموزان

15-    تشویق و اهداء جوایز به تعدادی از دانش‌آموزان و غافل شدن از بقیه‌ی آنها

16-    عدم آگاهی کافی اولیاء و دانش‌آموزان در مورد اهمیت نماز و نماز جماعت

17-    نداشتن کمد مخصوص برای گذاشتن چادر نمازها و سجاده ها در آن که دانش‌آموزان مجبور نشدند هر روز آنها را با خود ببرند و بیاورند.

18-    جذاب نبودن صحبت‌ها و فعالیت‌های امام جماعت

19-    ناهماهنگی بین تربیت دینی توسط معلمان و اولیاء

20-    عدم توجه به اصل تدریجی بدون تربیت

21-    عدم توجه کافی به اصل آسان‌گیری و تکرار و مداومت در تربیت دینی

پیشینه و یافته های دیگران

در دهه ی 1960 رونالد گلدمن پژوهش های زیادی در زمینه رشد و تحول دینی کودکا ن انجام داد او با الهام از دیدگاه ژان پیاژه مراحل زیر را در تحول فکر مذهبی مطرح کرد

- دوره ی تفکر مذهبی شهودی تا 7-8 سالگی

- دوره ی تفکر مذهبی عینی از 7-8 سالگی تا 14 سالگی

- دوره ی تفکر انتزاعی از 13-14 سالگی به بعد

بر اساس دید گاه برخی روانشناسان تحول رفتار دینی مشتمل بر مراحل زیر است:

1-        مرحله ی رفتاری و تقلیدی( قبل از 6-5 سالگی یا قبل از دبستان )

2-        مرحله حسی-عاطفی (6تا11 سالگی)،مرحله ی گرایش عاطفی نسبت به نماز است.در این مرحله خضوع و خشوع والدین و معلمان هنگام بر پاداشتن نماز،به وسیله کودک درونی میشود و میفهمد که خدا همه جا هست.

3-        مرحله ی عقلانی و برهانی( دوران نوجوانی و تفکر انتزاعی،حدود 11 تا 16 سالگی )

4-        مرحله ی عرفانی و شهودی ( دوران  جوانی و بزرگسالی ، ار 16-25 سالگی)

برخی متخصصان علوم تربیتی، بر مبنای نقش مربی، مراحل تربیت دینی را به شرح زیر توصیف میکنند:

1-        مرحله ی انس دینی که شامل سال های اولیه ی زندگی است

2-        مرحله ی عادت دینی: در دوران دبستان، عادات متعدد در کودکان شکل میگیرد، مثل عادت به نماز خواندن و مسجد رفتن.

3-        مرحله ی معرفت دینی

4-        مرحله ی شاکله ی دینی

5-        مرحله ی خود جوشی دینی

در مورد اهمیت توجه به امر تربیت در کودکی آمده

هـرکـه در خـردیـش ادب نکنـد              در بـزرگی ادب از او برخـاست

چوب‌تر را چنان که خـواهی پیچ             نشود خشک جـز به آتش راست

مغز کودک مانند یک دوربین از تمام چیز هایی که در مقابلش قرار میگیرد، تصویر برداری میکند و از روی آن الگو برداری مینماید لذا باید مراقب بود که در تربیتش تمام نکات لازم رعایت گردد تا خسارت جبران نا پذیر گریبان ما را نگیرد.

روایات و احادیث زیادی در مورد مراحل مختلف تربیت کودکان و مخصوصا تربیت دینی کودکان آمده است که من به چند مورد از آنها اشاره میکنم

امام علی (ع) در این باره میفرمایند: طفل را در هفت سال اول دوران زندگی تربیت بدنش باید کرد وهفت سال دوم آداب به او آموخت و هفت سال سوم خدمتش باید کرد تا 23 سال قدش بلند میشود و تا سی و پنج سال عقلش زیاد میشود و دیگر بعد از آن تجربه او را حاصل میشود ونیز فرموده تربیت کننده هر طور باشد، تربیت شده همانطور میشود(زهادت، تعلیم و تربیت در نهج البلاغه، ص159)

و در مورد اینکه چه کسی میتواند مرتبی باشد دو مطلب فرموده: مطلب اول اینکه مربی و معلم باید قبلا خودش دانش آموخته و تربیت شده باشدآنگاه مربی و معلم دیگران باشد. سخن گفتن و خطابه و وعظ بدون آگاهی به جز انحراف و اضلال و گمراهی نتیجه ای ندارد.

مطلب دوم اینکه واعظ و مربی باید با عمل خود دیگران را تربیت و هدایت نماید. گفتار بدون عمل نه تنها موجب هدایت نمیشود بلکه گاهی ممکن است موجب سلب اعتماد وگمراهی شخص شود.

و همچنین در مورد تربیت دینی فرمودند: کودکان را درسن هفت سالگی به نماز تمرین دهید تا عادت کنند و اگر در سن نه سالگی نماز را ترک کردند، آن ها را تنبیه کنید و در سن ده سالگی بستر خواب بچه هایتان را جدا کنید. ( نهج البلاغه ص 264 )

طبق مطالعات گوناگونی که داشتم به این نتیجه رسیدم که برای تربیت دینی و آموزش نماز و علاقه مند کردن دانش آموزان به نماز و نماز جماعت شرایط و رویکرد های مختلفی وجود دارد که برخی از آنها به طور خلاصه به شرح ذیل میباشند:

1-        آمادگی و توانستن: که شامل آمادگی جسمی، آمادگی بیانی و لفظی، آمادگی عاطفی، آمادگی روانی و آمادگی محیطی میباشد.

2-        رغبت و خواستن و شناخت: یعنی اینکه در واداشتن کودک به نماز، اصل مهم این است که شرایط را به گونه ای فراهم آوریم که کودک آن را بخواهد و به آن راغب باشد و جدا  دوست بدارد به همراه والدین یا معلمان و همکلاسان برنامه ی نماز را انجام دهد. (قائمی، 1375)

3-        آسان گیری: بهترین شیوه برای تربیت، ملایمت و مداراست، زیرا راه ورسم های خشن در تربیت، قلب را از بصیرت دور میکند و عواطف انسانی را ازبین میبرد. همچنین نماز را برای او امری سنگین و کسل کننده نسازیم. مستحب است به خاطر چند کودکی که با شما به نماز ایستاده اند آن را سریع بخوانید، هر کارتر بیتی باید بر اعتدال بنا گردد و بر افراط و تفریط کشیده نشود. (چینجانی، 1380)

4-        تکرار و مداومت: بسیاری از افکار و اعمال در سایه ی تمرین و عمل مکرر در انسان تثبیت میشوند.کودک را باید به ظاهر عمل و تکرار در این ظاهر انس دهیم تا باطن او شکل گیرد، تکرار، عامل ایجاد عادت میشود که دست برداشتن از آن حتی در عبادتی چون نماز مایه ی نگرانی کودک میشود. ( قائمی 1375 )

5-        رعایت ضوابط: در ضمن آموزش عملی نماز، آموزش ضوابط هم مورد نظر است به این معنی که به تدریج به کودک می آموزیم که چه چیزهایی نماز را باطل میکند. برای آموزش این موارد از شعر و نمایش و روش های غیر مستقیم بیشتر استفاده میکنیم. ( قائمی، 1375 )

6-        تدریجی بودن تربیت: تربیت کردن و تربیت پذیری امری تدریجی است و با رعایت توانایی و قدرت افراد ممکن میشود. توجه به تفاوت های فردی از مهم ترین اصول تربیت است. زیرا انسان ها از ظرفیت های متفاوتی برخوردارند. نباید انتظار داشته باشیم که کودک یک شبه اهل عبادت و نماز شود. برنامه ی واداشتن و عادت دادن او به نماز باید بر اصل تدریج مبتنی باشد. کودک نباید یک باره بار سنگینی از وظایف دینی را بر دوش خود احساس کند. ( چینجانی 1380 )

7-        تشویق و تأیید: تشویق بر ویژگی های مثبت افراد در هر سنی که باشند آن ها را به بهتر بودن تشویق میکند. بنا براین باید نماز را برای کودک با تشویق همراه سازیم و در فرصت های مناسب او را به عنوان کودکی نماز خوان معرفی نماییم. وبا جملات زیبا او را تشویق کنیم و بیشتر از روش های غیر مستقیم استفاده کنیم. (خزائی، 1380)

8-        رویکرد الگویی: الگو نمونه ای است که آدمی آگاهانه یا نا خود آگاهانه از او تقلید میکند ارائه‌ی الگو و اسوه، موثرترین و موفق‌ترین روش تربیتی است کودک در زندگی نیاز به الگو دارد. زیرا داشتن الگو باعث آموزش سریع مسائل و انتقال مفاهیم میشود. کوکان از طریق مشاهده ی نماز خواندن اسوه های خود (پدر و مادر، معلمان؛ روحانیون و ....) بهتر و راحت تر رفتار آنان را یاد میگیرند به عنوان مثال دانش آموزی با مشاهده‌ی این که معلّمش نماز میخواند ممکن است این رفتار معلم برای او با ارزش قلمداد شود. حال اگر خود به نماز خواندن مبادرت ورزد و در موقعیت های مختلف به این عمل ادامه دهد ارزش نماز خواندن در او درونی میشود. او این ارزش را همراه خود به اجتماعات دیگر میبرد بر ارزش های مثبت جامعه می افزاید و باعث رشد اخلاقی جامعه میگردد.( نوابی نژاد، 1371)

9-        رویکرد تکریم شخصیت: در تربیت دینی، شناساندن خوبی ها و نکوهش زشتی ها و بالا بردن درک تربیت دینی، اگر همراه با تکریم شخصیت مخاطبان صورت پذیرد منجر به تقویت ارزش ها ی معنوی و سست کردن ارزش های نا هنجار میگردد.

10- هماهنگ بودن اولیا و معلمان در تربیت دینی.

در روایات اسلامی آمده است هر گاه معلم به کودکی بگوید که بگو بسم الله الرحمن الرحیم و کودک بگوید خداوند یک فرمان رهایی از دوزخ برای کودک و یکی برای والدین او و یکی برای معلم وی مینویسد.

لازم به ذکر است یاد آوری کنم در مورد موضوع نماز مجلات و کتب تخصصی ، روزنامه های گوناگونی مطالعه کردم و از سخنرانی های آقای قرائتی و اینترنت مطالب بیشتری یاد گرفتم که به علت کثرت مطا لب همه این مطالب را نمیتوانم در این جا بیاورم.

راه حل های پیشنهادی

- برگزاری جلسه با اولیای دانش آموزان برای بار دوم

- استفاده از اولیایی که طراحی خوبی دارند

- استفاده از طرح شیطان و همدم فرشته ها

- تهیه کارت های همدم فرشته ها به تعداد دانش آموزان

- استفاده از کارت های تقدیرات و تشکر از همکارانی که در نماز جماعت شرکت میکنند

- شرکت منظم خود در نماز جماعت

- همراهی دانش آموزان در نماز جماعت

- تشویق دانش آموزان با جملات زیبا

- تشویق دانش آموزان با جایزه و کارت و نمره

- استفاده از دانش آموزان به عنوان خادمان نماز

- برگزاری نمایشگاه نماز

- استفاده از صندلی نماز

- برگزاری مسابقه نقاشی در مورد نماز

- تشویق دانش آموزان جهت شرکت در نماز جماعت و نماز جمعه و تهیه گزارش از آن

- دریافت گزارش کتبی از اولیا در مورد نحوه نماز خواندن و اخلاق و رفتار دانش آموزان

- استفاده از روش های غیر مستقیم و جذا ب در آموزش نماز و مفاهیم مربوط به آن از طریق شعر و ایفای نقش، قصه، مصاحبه.

- آموزش اهمیت نماز و نماز جماعت با زبان ساده و در حد فهم دانش آموزان با ارائه ی روایات و احادیث و داستانها و مثال های عینی و خاطره گویی.

- جمع آوری احادیث در مورد نماز و اهمیت نماز جماعت و تحقیق در مورد آن توسط دانش آموزان

- به تصویر کشیدن احساس دانش آموزان در هنگام خواندن نماز جماعت توسط خودشان

- توجه به عنصر زیبا شناسی و زیبا دوستی، القای پیام های تربیتی در قالب های زیبای شعر، داستان، نمایش، نقاشی

- تهیه کمد برای نگهداری چادر نماز های بچّه‌ها در مدرسه

- انتخاب سرگروه های نماز جهت همکاری در بعضی از کارها

- استفاده از نظریه های دانش آموزان و اولیا وهمکارن

- اختصاص بخشی از تکالیف خارج از کلاس و تکالیف پیک نوروزی به نماز و نماز جماعت

- برگزاری مسابقه‌ی دعای بعد از نماز

- برگزاری مسابقه نماز بین اولیا ی دانش آموزان

- پذیرایی با شکلات از دانش‌آموزان

- برخورد محبت آمیز با دانش آموزان و اهمیت دادن به نظرات آنها و پرهیز از زور و اجبار

- نصب کولر گازی در نماز خانه

- جذاب کردن محیط نماز خانه

راه حل های انتخابی و قابل اجرا

·       برگزاری جلسه با اولیا جهت توجیه وبالا بردن اطلاعات وآگاهی های لازم در مورد اهمیت موضوع

·       دادن تحقیق به دانش آموزان جهت بالا بردن آگاهی های دانش آموزان از آثار و پاداش های نماز جماعت

·       توجه به رویکرد الگویی و استفاده از تشویق های کلامی

·       استفاده از روش‌های غیر مستقیم و جذاب جهت رفع اشکال های دانش‌آموزان در زمینه ی نماز و اصلاح رفتار های نادرست آنها

·       استفاده از طرح مسابقه بین همدم فرشته ها و شیطان

·       استفاده از صندلی نماز

·       استفاده از برگه‌هایی تحت عنوان تقدیر و تشکر از همکاران شرکت کننده در نماز جماعت توسط دانش آموزان

·       برگزاری نمایشگاه نماز

اجرای راه حل های انتخابی و دلایل انتخاب این روش ها:

1- برگزاری جلسه با اولیای دانش آموزان جهت توجیه و دادن اطلاعات و آگاهی های لازم در مورد اهمیت موضوع

بعد از بررسی پرسشنامه ها متوجه شدم که برخی از دلایل عدم علاقه و شرکت دانش آموزان در نماز و نماز جماعت مربوط به اولیا میشود حال برای اینکه دو محیط خانه ومدرسه هم جهت حرکت کنند و هر یک اثر آموزشی و تربیتی یکدیگر را خنثی نکنند باید با اولیا ارتباط مستمر داشته باشم تا در پرتو آن، سیاست ها و برنامه های آموزشی و تربیتی را هم سو وهم جهت نمایم چرا که اگر رفتار یکسان، مناسب و هماهنگ بین اولیا و معلمان در امر تعلیم و تربیت دانش آموزان وجود نداشته باشد کودکان دچار سر در گمی میشوند و حالت های عاطفی و روانی خاصی به سراغ آن ها می آید و ممکن است به افسردگی منجر شود که بدون شک برای خانواده و جامعه مشکلات زیادی را به وجود می آورد به خاطر همین جلسه ای با اولیای دانش آموزان برگزار کردم و هدفم را از برگزاری این جلسه برای اولیا توضیح دادم باتوجه به این که دو ماه زحمت زیادی کشیده بودم و به تک تک دانش آموزان خواندن نماز را آموزش داده بودم وقتی دلیل عدم همکاری آن هارا از زود آمدن بچه هایشان به مدرسه و شرکت در نماز جماعت جویا شدم تعدادی از اولیا اظهار میداشتند که چون بچه‌های ما هنوز یک ماه یا دو ماه یا بیشتر مانده که به سن تکلیف برسند به خاطر همین ضروری نمیدانیم که نماز هایشان را مرتب بخوانند یا در نماز جماعت شرکت کنند. با توجه به مطالعات و اطلاعاتی که در زمینه تربیت دینی دانش آموزان داشتم وقتی مراحل تربیت دینی از جمله آموزش نماز را از دید گاه ائمه و روانشناسان و متخصصین و همچنین اثرات مثبت تربیت درست دینی و اثرات منفی عدم تربیت دینی دانش آموزان را در این سن برای اولیا توضیح دادم و در مورد اهمیت نماز جماعت و اینکه بسیاری از مشکلات اخلاقی و رفتاری دانش آموزان را با تربیت صحیح دینی و جذب آن ها به نماز جماعت میتوان حل کرد را به اولیا توضیح دادم همه ی ا ولیا قانع شدند و به اشتباه خودشان پی بردند و تشکر کردند وقرار شد که در این زمینه خودشان نیز مشوق خوبی برای بچه هایشان باشند و نکات مثبت بچه هایشان را از قبیل رعایت حجاب، خواندن نماز مخصوصا شرکت در نماز جماعت مسجد یا نماز جمعه و احترام به بزرگتر ها و.......هر ماه به صورت کتبی یا شفاهی به من اطلاع دهند و دانش آموزان مورد تشویق قرار گیرند و همچنین سعی کنند به بچه هایشان کمک کنند تا زودتر در مدرسه حاضر شوند و در نماز جماعت شرکت کنند.

از اولیا خواستم که اگر راهکار یا پیشنهادی در زمینه تشویق بچه ها به نماز و نماز جماعت دارند حتما با ما در میان بگذارند و در این جلسه دو نفر از اولیایی که در طراحی استعداد داشتند اعلام همکاری کردند که در این زمینه با ما همکاری کنند و همچنین با توجه به اینکه قبلا چادر نماز برای همه ی بچه ها تهیه شده بود قرار شد به بچه هایشان گوشزد کنند که حتما چادر نماز و سجاده های خود را با خود به مدرسه بیاورند.

2-دادن تحقیق به دانش آموزان جهت بالا بردن آگاهی های دانش آموزان از آثار و پاداش های نماز جماعت:

یکی دیگر از دلایلی که دانش آموزان مطرح کرده بودند عدم آگاهی از پاداش های نماز جماعت و اهمیت خواندن نماز بود واینکه قبول هر چیزی مشروط بر شناخت کامل از آن چیز میباشد و اگر برای شناخت وآگاهی در هر موضوعی خود دانش آموزان دخالت کنند یادگیری و آگاهی بهتر صورت میگیرد به همین دلیل قرار شد هر کدام از دانش آموزان در مورد اهمیت نماز و مخصوصا نماز جماعت تحقیق کنند که این کار انجام شد و هر روز تعدادی از دانش آموزان تحقیقات خودشان را در کلاس ارائه می دادند و در این مورد با دانش آموزان بحث وگفتگو میکردیم و دانش آموزان مورد تشویق قرار میگرفتند به فعالیت های آنان کارت امتیاز داده میشد و در پوشه ی نماز بایگانی می شد. قرار شد که بعد از عید از فعالیت هایی که دانش آموزان در مورد نماز انجام می دهند نمایشگاهی برگزار کنیم. با این فعالیت با توجه به این که آگاهی و اطلاعات دانش آموزان در مورد اهمیت نماز و نماز جماعت بالا رفته بود تا حدودی توانستم انگیزه و رغبت دانش آموزان را بالا ببرم.

3- توجه خاص به رویکرد الگویی و استفاده از تشویق های کلامی:

رویکرد دیگری که در این مورد مطرح است رویکرد الگویی اطرافیان مخصوصا پدر و مادر و معلمان در تربیت دینی می باشد کودک یک مقلد کامل است بنابر این رفتار بزرگتر ها به ویژه معلمان برای او حجت و الگوی مناسب میباشد. او سخن معلم را در دنیای ذهن خود وحی منزل می داند و حتی از سخن والدین برتر میشمارد. معلم با اعمال و رفتار مناسب خود سرمشق خوبی برای وی خواهد بود به خاطر همین خودم تصمیم گرفتم هر طور شده با سرویس فرزندم هماهنگی کنم که هفته های بعد از ظهری کمی زود تر بیاید تا من بتوانم منظم در نماز جماعت شرکت کنم که در این مورد مشکلات زیادی داشتم که با کمک خداوند تحمل کردم و توانستم به طور منظم در نماز جماعت شرکت کنم.

بعد از نماز جماعت در نماز خانه می ماندم و صبر میکردم همه ی بچه ها از نماز خانه خارج شوند وبعد خودم میرفتم و همچنین بعد از نماز با بچه ها دست می دادم و نمازت قبول میگفتم و سعی میکردم با گفتن جملات زیبا کار زیبای آنها را تشویق و تأیید کنم و محیط نماز خانه را برای آنها جذاب جلوه دهم و از گفته های این چنین استفاده میکردم، آفرین بر دختر گلم که با نماز خواندنت بهشتی میشوی، آفرین بر دخترم که با نماز خواندن میخواهد مثل فاطمه زهرا (س)  باشد، از وقتی که نماز خوان شده ای تو را بیشتر دوست دارم، وقتی وضو میگیری و نماز میخوانی صورتت پر نور میشود، ویا دستم را بر سر بچه ها میکشیدم، خوش به حالت که امروز فرشته ها تو را همراهی میکنند، عزیزم ثواب نمازت را با ماشین حساب هم نمیتوان حساب کرد، خوش به این سعادتت و ........................

به طور کلی زبان خوش، برخورد خوش، در برگرفتن کودک، سرشار کردن او از نشاط وشادابی و دست کشیدن بر سر او مخصوصا به هنگام بیدار کردنش برای نماز صبح و جذب بچه ها به نماز فوق العاده موثر است.

4- استفاده از روش های غیر مستقیم و جذاب جهت رفع اشکال های دانش آموزان در زمینه نماز واصلاح رفتار های نا درست آنها:

یکی دیگر از مشکلاتی که دانش آموزان مطرح کرده بودند برخورد نا مناسب برخی از نمازگزاران بیان شده بود. به همین علت چند روز بچه ها را در نماز جماعت زیر نظر گرفتم و دیدم اغلب برخورد های نا مناسب آنها به خاطر جا گرفتن و یا هماهنگ نبودن بعضی از بچه ها با امام جماعت بود که باعث اعتراض دوستان آنها میشود و با هم درگیر میشوند به همین علت تلاش کردم از روش های غیر مستقیم و جذاب مثل نمایش و خاطره گویی این اشکالات بچه ها را برطرف کنم و آن هارا به طور غیر مستقیم متوجه اشتباهاتشان کنم. در واقع بعضی از احکام نماز و نماز جماعت را به آن ها آموزش دهم.

به عنوان مثال: با کمک دانش آموزان نمایشی را به این صورت ترتیب دادم چند نفر از دانش آموزان آماده برای خواندن نماز جماعت شدند که من به یکی از آنها گفتم شما باید بلند شوید و در جای دیگری بنشینید چون بچه هستید. من معلم شما هستم. شما باید جای خودتان را به من بدهید تا من اینجا نماز بخوانم. دانش آموزان با این که زودتر از من آمده بود و دوست داشت در همانجا کنار دوستش بنشیند اما به خاطر ترس از معلم و در صورتی که از ته دل راضی نبود جایش را به معلم خود داد. وقتی نماز جماعت تمام شد یکی از بچه ها گفت خانم ببخشید که این حرف را می زنم من بابایم گفته اگر کسی با زور موقع نماز خواندن جای کسی را بگیرد و آن شخص راضی نباشد هر چند از آن شخص بزرگتر باشد نماز آن قبول نیست. آیا این حرف پدرم درست است؟ معلم به فکر فرو رفت و متوجه اشتباهش شد و از آن دانش آموز که جایش را گرفته بود معذرت خواهی کرد و دوباره نمازش را به فرادا خواند. وقتی نماز تمام شد چون خودم هم در این نمایش ایفای نقش کردم بچه ها خیلی خوششان آمده بود و بعد از بچه ها خواستم که نظرشان را در مورد نمایش بیان کنند که چند مورد از نظرات آنها به این صورت بود:

1-        موقع نماز خواندن باید جای خودمان بنشینیم و نباید با زور جای کسی را بگیریم چون نمازمان قبول نمیشود.

2-        هر چند به کسی که نشسته در جایش نماز میخواند حتّی از خودمان کوچکتر هم که باشد ما حق نداریم به او زور بگوییم.

3-        همه چیز را بزرگتر ها نمیدانند بلکه بعضی از مسائل را بزرگتر ها از کوچکتر ها یاد میگیرند.

4-        کسی که نماز میخواند و به سن تکلیف رسیده باید مواظب اخلاق و رفتارش نیز باشد و وقتی حرف درستی از کوچکتر یا بزرگتر میشنود گوش کند.

5-        اگر کسی کار اشتباهی انجام داد باید با مهربانی و زبان خوش او را کمک کنیم تا متوجه اشتباهش شود و ............

و همچنین به تعدادی از بچه ها می گفتم که یکی به عنوان امام جماعت و تعدادی نماز گزار پشت سر او نماز بخوانند و با هماهنگی قبلی به آنها گفتم که مثلا یکی از آنها زودتر از امام جماعت به رکوع برود و بچه ها نگاه کنند و اشکالات نمازگزاران را بعد از نماز بیان کنند که به این طریق به صورت غیر مستقیم و از طریق نمایش و خاطره گویی اشکالاتی که دانش آموزان در مورد احکام نماز داشتند رفع میشد و سعی میکردم در این نمایش ها طرز برخورد با اشتباهات دوستانشان را نیز به آن ها بفهمانم. مثلا یکی از دانش آموزان بعد از نماز جماعت اشتباه دوستش را با صدای بلند و داد و فریاد به او میگفت و باعث ناراحتی دوستش میشد و یکی دیگر با آرامی و ملایمت و مهربانی به دوستش تذکر می داد و از همدیگر تشکر می کردند و در پایان نمایش افراد مورد تشویق قرار میگرفتند و امتیازی به آنها داده میشد و در واقع قسمتی از نمره های کتاب هدیه های آسمان را از این طریق کسب میکردند در واقع با این کار ضمن رعایت اصل ضوابط و اصل تدریجی بودن تربیت دینی نیز توجه داشتم.

5- استفاده از طرح مسابقه بین همدم فرشته ها و شیطان و کارت همدم فرشته ها:

با توجه به این که فعالیت های بالا را انجام میدادم اما مشاهده میکردم که تعدادی از بچه ها هنوز آن انگیزه کافی را برای شرکت در نماز جماعت ندارند یا به طور منظم شرکت نمیکنند و یا با زور دوستانشان در نماز شرکت میکنند که این باعث میشد که من احساس کنم باید راه هایی انتخاب کنم در عین حال که باعث تشویق آنها میشود باعث افزایش رغبت و انگیزه آنها نیز بشود با توجه به این که دانش آموزان تازه جو و نوگرا  وتنوع طلب می باشند از این رو ترغیب به نماز باید با زبانی نو مطابق ذوق و علاقه ی آنان باشد. برای این کار دو تا از مادر ها کمک خواستم یکی از آن ها تصویر زیبایی از بهشت که شامل چند فرشته و درختان میوه و چمن و نهر و گلهای زیبا بود و دو تا از فرشته ها که نوشته ای تحت عنوان همدم فرشته ها را در دست داشتند طراحی کردند و  نفر بعدی تصویری از شیطان را کشید به خاطر این فعالیتشان به دختر های این دو مادر کارت امتیاز داده شد و تقدیر و تشکر کردم و همچنین کارت هایی تحت عنوان همدم فرشته ها به تعداد دانش آموزانم تهیه کردم.

دو تصویر را در مقابل دانش آموزان به دیوار نصب کردم از دانش آموزانم خواستم که نظرشان را در مورد هر دو تصویر بیان کنند. در مورد تصویر همدم فرشته ها بچه ها مطالب زیادی گفتند که من به نمونه ای از آن ها اشاره میکنم. مثل: در این تصویر دو فرشته وجود دارد که خیلی خوشحال هستند و با خود کارتی را حمل میکنند که نوشته شده همدم فرشته ها و همچنین درختان و گل های زیبایی وجود دارد که زیر آن نهری جاری است پرندگان و پروانه ها پرواز میکنند اینجا یک منظره خیلی زیبایی است که از دیدن آن لذت میبریم. انگار قسمتی از بهشت است. کاش الان  به جای این فرشته ما در آنجا بودیم و پرواز میکردیم. وقتی صحبت های بچه ها تمام شد در مورد تصویر دوم از آنها سوال کردم که جواب دادند این تصویر خیلی زشت و وحشتناک است و قیافه ی خیلی زشتی دارد و مثل شیطان است ما در فیلم ها دیدیم که شیطان آدم ها را گول میزند وقتی انسان ها کار های خوب انجام میدهند ناراحت میشود اما وقتی کار های بد انجام میدهند خوشحال میشود و با آنها دوست میشود. ما نباید گول شیطان را بخوریم.

خوب بچه های عزیز حالا که نظرات خود را بیان کردید دوست دارید که دوست فرشته ها شوید و به حرف های آنها گوش کنید یا دوست شیطان. همه بچه ها پاسخ دادند دوست فرشته ها گفتم اگر میخواهید دوست فرشته ها شوید به نظرتان چه کار هایی باید انجام دهید تا بهشتی شوید و با فرشته ها دوست شوید؟

خانم باید دختر خوبی باشیم، حجابمان را رعایت کنیم، به بزرگتر ها احترام بگذاریم، نماز هایمان را به موقع بخوانیم در نماز جماعت شرکت کنیم. آفرین بچه ها میدانید که شیطان از چنین کار هایی بدش می آید مخصوصا وقتی شما  در نماز جماعت شرکت می کنید خیلی عصبانی می شود. حالا دوست دارید که با کمک هم با شرکت در نماز جماعت مشت محکمی به شیطان بزنیم و آن را عصبانی و نابود کنیم و بر شیطان پیروز شویم و در این مسابقه ما برنده و شیطان بازنده باشد؟

برای این کار مسابقه ای برگزار میکنیم من کارتهایی را به هرکدام از شما ها میدهم که روی آن نوشته شده { همدم فرشته، من گول شیطان را نمیخورم} امروز میبرید منزل به مادرهایتان نشان میدهید اما از فردا باید دست سر گروه های نماز باشد از فردا هر کسی که در نماز جماعت شرکت کند کارتش را از سرگروهش میگیرد و تا آخر آن روز از گردنش آویزان میکند و هر کسی هر روزی که نتواند در نماز جماعت شرکت کند کارتش در دست سرگروهش میماند و آویزان نمیکند و سر گروه ها در دفتر خود برای دانش آموزان علامت های مثبت و منفی میزند و در آخر هفته یعنی پنج شنبه این علامتها را میشماریم ببینیم کدام گروه ها توانستند علامت های مثبت بیشتری داشته باشند و بیشتر بر شیطان برنده شدند و باعث عصبانی شدن شیطان شدند و گول شیطان را نخورده اند و خودشان را به فرشته ها نزدیک کردند و دوست آنها شدند و خدا نیز از آن ها راضی است.

از روزی که این طرح را اجرا کردم همه ی دانش آموزان در نماز جماعت شرکت میکردند و ذوق وشوق خاصی داشتند وقتی از نماز برمیگشتیم به خاطر پیروزی بچه ها در مقابل شیطان به آنها تبریک میگفتم و برای سلامتی خودشان صلوات میفرستادیم و بلند میگفتیم شیطان ما گول تو را نمیخوریم و با مشت به دهانت می زنیم دیدی که امروز نیز بر تو پیروز شدیم تو همیشه بازنده ای ای شیطان لعنتی. فرشته ها همیشه همراه ما هستند واز ما مراقبت میکنند ما حرف آن ها ر ا گوش میکنیم و آنها را خوشحال میکنیم. و هر روز جمله های مختلفی بیان میکردیم.

من روز اول که منظره ی همدم فرشته ها و شیطان را به بچه ها نشان دادم منظره ی همدم فرشته ها را به دیوار نصب کردم ولی تصویر شیطان را در کمد کلاس قرار دادم چون احساس کردم بعضی از بچه ها ممکن است از تصویر خوششان نیاید یا بترسند اما بعد ار مدتی بچه ها گفتند چرا تصویر شیطان را به دیوار نصب نمیکنید؟ گفتم چون احساس کردم بعضی از شما ها از آن بترسید. بچه ها گفتند خانم ما حالا که نماز میخوانیم فرشته ها همیشه با ما هستند و خد ا مواظب ما هست. ما دیگر از شیطان نمی ترسیم چون هر روز بر او پیروز میشویم. چون قوی تر از شیطان هستیم پس تصویر آن را به کلاس نصب کن.

6- استفاده از صندلی نماز

وقتی احساس شادی و نشاط دانش آموزان را مشاهده میکردم دوست داشتم این احساس خودشان را به همکلاسی های خود بیان کنند و همچنین اطلاعات بچه ها در مورد نماز جماعت و اهمیت آن بیشتر شود تصمیم گرفتم که طرحی تحت عنوان صندلی نماز اجرا کنم.

به دانش آموزان گفتم از فردا ما اینجا یک صندلی به نام صندلی نماز میگذاریم. هر روز یک نفر به تر تیب شماره ی آمار، مهمان ما است و روی این صندلی می نشیند و در مورد مطالب مختلفی در مورد نماز جماعت و خصوصیات یک دختر مسلمان و نمازگزار برای دوستانش صحبت میکند.

این مطالب می تواند در قالب شعر، داستان، خاطره، مقاله، احادیث و روایات، نقاشی، کاردستی و غیره باشداما یکی از فعالیت هایی که به همراه این کار ها انجام میدهید این است که به بچه ها بگویید از این که در نماز جماعت شرکت کردید چه احساسی دارید. این احساس خود را میتوانید با بیان چند جمله بگوئید یا اینکه احساس خودتان را نقاشی کنید و به بچه ها نشان دهید و در مورد آن توضیح دهید و همه ی فعالیت های شمار ا جمع میکنیم و بعد از دادن نمره و امتیاز بعد از عید از آن ها نمایشگاه میزنیم.

این فعالیت هم به خوبی انجام میگرفت و بچه ها از اینکه نوبت آنها برسد لحظه شماری میکردند و اگر روزی دانش آموزی در نماز جماعت بنا به دلایلی نمی توانست شرکت کند وقتی احساس خود را بیان میکرد میگفت امروز از اینکه این همه پاداش خدا را از دست دادم و نتوانستم بر شیطان پیروز شوم خیلی افسوس میخورم و تلاش میکنم بعد از این مواظب باشم که دوباره شیطان نتواند بر من پیروز شود چون من دوست دارم همدم فرشته ها شوم . واقعا دانش آموزان مطالب وفعالیت های جالبی  می آوردند و مطرح می کردند که حداقل برای خود من جالب بود وباعث تقویت اعتماد به نفس در بچه ها شده بود.

7- استفاده از برگه هایی تحت عنوان تقدیر و تشکر از همکارانی که در نماز جماعت شرکت میکنند توسط خود دانش آموزان:

برای اینکه به بچه ها بفهمانم که همیشه نباید بزرگتر ها کوچکتر ها را تشویق کنند و به کار های خوب دعوت کنند بلکه کو چکتر ها نیز میتوانند این کار را انجام دهند کار هایی را تحت عنوان تقدیر و تشکر از همکارانی که در نماز جماعت شرکت میکردند تهیه نمودم و در اختیار بچه ها قرار دادم که هر همکاری که در نماز جماعت شرکت میکردند از دانش آموزان کلاس در نماز خانه از این کارت ها دریافت میکرد و این کار هم مورد استقبال همکاران قرار گرفته بود.

8-        برگزاری نمایشگاه نماز:

آخرین فعالیتی که در این زمینه انجام دادم بر گزاری نمایشگاه های نماز از فعالیت های دانش آموز طی سال تحصیلی بود که بعد از عید انجام گرفت و مورد استقبال همکاران و دانش آموزان سایر کلاس ها قرار گرفت و بچه ها مورد تشویق قرار گرفتند و جوایزی دریافت کردند.

شواهد موفقیت در پژوهش(شواهد 2)

شواهد کیفی موجود در شواهد(2)

1-   بعد از انجام هر فعالیت شاهد تغییر و تحول در روحیه دانش آموزان بودم.

2-   دانش آموزان بدون گفتن ما و بدون استفاده از زور و ترساندن با علاقه ورغبت در نماز جماعت شرکت میکردند.

3-  ارزشیابی مدیر محترم از دانش آموزان به طور مستمر از لحاظ کمی و کیفی و احساس رضایت و خوشحالی ایشان از وضعیت پیش آمده.

4-   اولیای دانش آموزان به صورت شفاهی و کتبی اعلام میکردند که فرزندانشان نماز های روزانه خود را به طور مرتب میخوانند و از اخلاق و رفتار فرزندانشان راضی هستند و از این بابت احساس خوشحالی می کردند و تقدیر و تشکر میکردند.

5-   از روش هایی که به کار میبردم دانش آموزان و اولیا و همکاران استقبال میکردند.و خیلی برای آنها جالب و نو بود.

6-   آگاهی های دانش آموزان و اولیا در مورد اهمیت نماز و نماز جماعت افزایش یافته بود.

7-   دانش آموزان به خاطر جایزه و کارت و شکلات در نماز جماعت شرکت نمیکردند چرا که عملا مشاهده کردم با حذف همه ی این ها و جایگزین کردن روش های متنوع و جذاب باز در نماز جماعت شر کت میکردند.

8-    تعداد شرکت کنندگان کلاس در نماز جماعت به صد در صد رسیده بود.

9-  همکاران به علت موفقیت در کارم تقدیر و تشکر می کردند.

10-    ایمان دانش آموزان تقویت شده بود و در همه ی کار ها به خدا توکل میکردند و از خداوند متعال کمک میخواستند. به عنوان مثال هنگام امتحانات خواندن دو رکعت نماز نذر میگفتند و یا برای آرامش خود خواندن نماز و دعاهای مختلف را ترجیح میدادند.

11-    دانش آموزان در نماز خانه در جای خودشان مینشستند و به خاطر جا دعوا نمیکردند و با مهربانی با همدیگر برخورد می کردند.

وقتی که یک معلم موضوعی را در حیطه تربیت دینی دانش آموزان جهت اقدام پژوهِی انتخاب میکند هنگام بررسی اعلام میکنند که این موضوع برای مربیان پرورشی می باشد و اولویت با آن هاست . در واقع با بیان این مطلب به طور غیر مستقیم به معلمان القا میکنند که به تربیت دینی دانش آموزان نپردازند و آن را بر عهده مربیان پرورشی بگذارند و این خسارت های جبران نا پذیری به آموزش و پرورش و جامعه وارد میکند چرا که معلمان فقط به مسائل آموزشی دانش آموزان می پردازند و از پرداختن به مسائل تربیت دینی دانش آموزان غافل میشوند.

اداره محترم آموزش و پرورش و اساتید محترم باید معلمان را تشویق کنند که علاوه بر انتخاب موضوعات آموزشی، به موضوعات گوناگون در حیطه تربیت دینی دانش آموزان نیز بیشتر بپردازند تا بدین ترتیب علاوه بر رفع مشکلات آموزشی مشکلات پرورشی و دینی دانش آموزان نیز رفع گردد و پرداختن به چنین موضوعاتی را وظیفه ی خود بدانند چرا که مربیان پرورشی به تنهایی قادر به انجام چنین مسئولیت سنگینی نخواهندبود.

2- آموزش و پرورش برای تجهیز نماز خانه های مدارس مثل نصب کولرگازی وتزیین نماز خانه ها امکانات بیشتری در اختیار مدیران محترم قرار دهند و از امام جماعت هایی استفاده کند که بتوانند با استفاده از روش های متنوع و جذاب علاوه بر بالا بردن آگاهی های دانش آموزان بتوانند آن ها را به نماز جماعت ترغیب کنند.

3- صدا وسیما نقش فراوانی در تربیت دینی کودکان دارد با توجه به این که بنا به تحقیقات و سفارشات ائمه به آغاز تربیت دینی و اهمیت آن در دوران دبستان و قبل از آن تاکید شده است متاسفانه کمتر شاهدیم که مثلا کارتون ها و فیلم هایی پخش شود که به مسئله نماز و نماز جماعت پرداخت شود. صدا وسیما با تولید برنامه های جذاب مثل کارتونها و فیلم های تلویزیونی میتواند به طور غیر مستقیم بچه ها را به نماز ونماز جماعت علاقه مند کند اما همیشه در فیلم ها فردی را که مشغول خواندن نماز است و به آن اهمیت میدهد از میان افراد بالای ده سال و یا سالخوردگان انتخاب میکنند. به ندرت دیدیم که کارتون یا فیلمی پخش شود که نماز گزار آن از میان بچه ها و زیر ده سال انتخاب شود امید است که صدا وسیما به  این امر مهم بیشتر بپردازد و توجه کافی را در این زمینه داشته باشد.

در پایان یاد آور می شود آنچه می تواند رمز موفقیت ما باشد عشق و علاقه خودمان  وعامل بودن به حرفهایی که می زنیم میباشد

ومن الله التوفیق وعلیه التکلان

منابع :

1- قرآن مجید

2-امینی پویا ، علی اصغر ، گفتگو با دبیر ستاد اقامه ی نماز وزارت آموزش وپرورش ، تربیت 10 و 11 ،1384 ، صص 27-19

3-عزیزی اراکی ، عباس ، جامع آیات و احادیث نماز جلد 1 و 2 ، قم ، انتشارات حوزه علمیه قم ، 1383

4- ایمانی ، محسن ، نماز خواندن کودک ونقش ما در تربیت عبادی او . پیوند 290 ، 1382، صص 16-11

5- حیدری ، غلامحسین ، روش های دعوت کودکان ونوجوانان به نماز در خانواده ، پیوند 330 و 331 ، 1386 ، صص

6-اصول تربیت، دکتر علی اصغر احمدی، تهران سازمان انجمن اولیاء و مربیان
7- خانواده و فرزندان در دوره راهنمایی تحصیلی، تألیف استادان طرح جامع آموزشی خانواده
8- مسائل جوانان و نوجوانان، دکتر محمد خدایاری فرد، گروه تحقیقات و تألیفات اداره چاپ و توزیع
9- خانواده و نماز، به قبم جمعی از نویسندگان، مدیریت آموزش تحقیقات و تألیفات
10- نماز در سیمای خانواده، ویراستار دکتر محمدرضا سنگری
11- روشهای پرورش احساس مذهبی نماز در کودکان و نوجوان ، دکتر افروز
12-   حسینى دشتى ، سید مصطفى ، معارف و معاریف ، انتشارات اسماعیلیان ، قم، 1369 ، ج 1 – 5 ، 2443 ص ، وزیرى ،

13-دهخدا ، على اکبر ، لغت نامه دهخدا ، تهران ، چاپ سیروس ، 1341

14- ساکی ، رضا ودیگران ، اقدام پژوهشی راهبردی برای بهبود آموزش وتدریس ، تهران ، پژوهشکده تعلیم وتربیت ، 1383

15-سید رضی ، نهج البلاغه . ترجمه عبد المحمد آیتی ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ هفدهم.

16-علما ، جعفر ، بررسی عوامل مؤثر بر نگرش دانش آموزان پسر مدارس ناحیه یک شیراز نسبت به انجام فریضة نماز در سال 77- 76 ، پایان نامه کارشناسی چاپ نشده ، مرکز آموزشی های عالی فرهنگیان شهید رجایی شیراز ، 1377
17- قاسمی پویا ، اقبال ، راهنمای معلمان پژوهنده ، تهران ، نشر اشاره ، چاپ چهارم ، 1382
18-قلی زاده ، مجتبی ، خلاصه تجربه های برتر مربیان و پرورشی و معلمان از فعالیت های تربیتی مدارس ، به کوشش جمع مولفان ، دبیرخانه جشنواره الگوهای خلاق فعالیتهای تربیتی مدارس مازندران ، ساری ، نشر شوق ، 1389 ، 280 
19- معین ،‌ محمد ، فرهنگ فارسی ، چاپ نهم ، تهران ، نشر امیرکبیر ، 1375.
20-پایگاههایاینترنتی 
www.rasekhoon.net

http://ar2qom.blogfa.com

- وبلاگ شخصی داوود راعی www.davoodraee.blogfa.com 
-کتابخانه الکترونیکی شهید غلامرضا زهره منش